Dieta przy endometriozie. Jak powinna wyglądać?

Kluczowe wnioski

• Dieta przy endometriozie powinna mieć potencjał przeciwzapalny, z dużą ilością warzyw i owoców, kwasów omega-3 oraz przeciwzapalnych ziół.
• Nie ma dowodów naukowych na to, że gluten zwiększa ryzyko endometriozy lub nasila przebieg choroby.
• Badania pokazują, że picie alkoholu nasila objawy tej choroby, dlatego zalecane jest jego całkowite wykluczenie.

Czym jest endometrioza?

Mimo rosnącego zainteresowania badaczy, endometrioza jest ciągle mało rozpoznaną chorobą.

W przebiegu endometriozy błona śluzowa macicy (endometrium) rozrasta się poza jamą macicy, naciekając na różne tkanki i narządy.

Ponieważ w ciągu cyklu miesiączkowego w błonie śluzowej macicy zachodzą zmiany (m. in. dotyczące grubości oraz ukrwienia), pojawienie się komórek macicy w innych tkankach i narządach wiąże się z powstaniem ognisk stanu zapalnego, zrostów, zwłóknień, guzków, a nawet krwawienia wewnętrznego [1].

Dlaczego o endometriozie ciągle wiemy tak niewiele?

Przede wszystkim, jej przyczyny nie są do końca poznane, a proces diagnostyczny trwa średnio 5-10 lat.

Naukowcy zakładają, że rozrost endometrium poza jamą macicy jest skutkiem działania nawet kilkunastu różnych, niezależnych od siebie czynników [1,2].

W rozwoju endometriozy istotną rolę odgrywa genetyka. Kobiety, których krewne pierwszego stopnia (matka, siostra) cierpiały na endometriozę, mają aż sześciokrotnie większe ryzyko zachorowania, a także większe ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.

Szacuje się, że za ok. 50% ryzyka choroby odpowiadają czynniki genetyczne.

Na ryzyko endometriozy wpływają również indywidualne cechy funkcjonowania układu odpornościowego i hormonalnego oraz szeroko pojęty styl życia [2]. 

Endometrioza a dieta

Czy w chorobie zapalnej takiej jak endometrioza dieta może mieć znaczenie? Jaki wpływ ma dieta na endometrium i czy może sprzyjać migracji komórek poza jamę macicy?

Badania pokazują, że nieprawidłowa dieta w endometriozie może być jednym z kilku czynników związanych ze stylem życia, sprzyjających rozwojowi choroby.

Wyższe ryzyko zachorowania na endometriozę mają kobiety spożywające duże ilości czerwonego mięsa, a jednocześnie małe ilości warzyw i owoców.

Ryzyko zwiększa również dieta bogata w kwasy tłuszczowe typu trans. Kobiety cierpiące na endometriozę mają również tendencję do spożywania mniejszych ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 [3].

Czy więc faktycznie jest czym się przejmować? Jak najbardziej! W końcu nie mamy wpływu na genetykę i ryzyko rodzinne, ale jednym z ważniejszych, modyfikowanych czynników jest nasza codzienna dieta.

Endometrioza jest bardzo obciążającą chorobą przewlekłą, więc jeśli mamy jej przypadki w rodzinie, warto działać już teraz i zapobiegać rozwojowi choroby.

Jeśli wiesz, że masz obciążenie rodzinne, zapewne zastanawiasz się teraz, jaka powinna być dieta na endometriozę? Jak zmniejszyć ryzyko choroby?

Zgodnie z wynikami badań, dieta bogata w warzywa, owoce, orzechy, nasiona oraz ryby i owoce morza, z obniżoną zawartością czerwonego mięsa oraz tłuszczy typu trans może zmniejszać ryzyko endometriozy.

Dodatkowo, dieta zapobiegająca rozwojowi choroby powinna mieć takie same cechy, jak dieta przy endometriozie, czyli silnie właściwości przeciwzapalne. W dalszej części artykułu dokładnie opisujemy, jaka dieta przy endometriozie jest najlepszym rozwiązaniem [3].

Endometrioza a tycie i masa ciała

Endometrioza a waga to bardzo ciekawe i wielowymiarowe zagadnienie.

Kobiety cierpiące na endometriozę mają statystycznie niższe BMI od swoich zdrowych rówieśniczek. Najnowsze badania na modelach zwierzęcych sugerują, że endometrioza powoduje zmiany metaboliczne wątroby, które predysponują do niższego BMI [4].

Do niższej masy ciała może przyczyniać się mniejsze spożycie kalorii z powodu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, przewlekłego stresu i bólu związanego z endometriozą [5].

Endometrioza a tycie – czy i tutaj jest jakieś powiązanie?

Z pewnością kilka grup leków używanych w celu zmniejszenia objawów bólowych, tj. antykoncepcja hormonalna, czy leki zmniejszające wydzielanie estrogenów, mogą sprzyjać wzrostowi masy ciała [1].

Część kobiet może obserwować przyrost masy ciała w związku z mniejszą aktywnością życiową spowodowaną przewlekłym bólem lub zwiększeniem apetytu związanym z obniżonym nastrojem i stresem związanym z chorobą.

Wzrost masy ciała może być też efektem innych, towarzyszących zaburzeń hormonalnych, np. PCOS lub niedoczynności tarczycy [1,4].

Dieta przeciwzapalna a endometrioza

Dlaczego gdy dokucza Ci endometrioza dieta przeciwzapalna będzie najlepszym rozwiązaniem?

Taka dieta dla chorych na endometriozę jest szansą na osłabienie przewlekłego stanu zapalnego i wspiera organizm w walce z chorobą [6].

Dieta przeciwzapalna przy endometriozie bazuje na jak największej ilości:

• różnorodnych, kolorowych warzyw i owoców, będących źródłem przeciwzapalnych antyoksydantów (np. polifenoli, karotenoidów, witaminy C, witaminy E) oraz błonnika pokarmowego,
• wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, obecnych w orzechach, nasionach, pestkach, wysokojakościowych olejach roślinnych, awokado, a także rybach, owocach morza, algach i wodorostach,
• przeciwzapalnych ziół i przypraw, do których zaliczamy m. in. bazylię, oregano, tymianek, rozmaryn, koper, miętę, szałwię, kozieradkę, imbir, gałkę muszkatołową, cynamon, goździki, kardamon [5-9].

Ponadto, warto zadbać o niższy indeks i ładunek glikemiczny posiłków, aby promować zachowanie stabilnego poziomu cukru we krwi.

Dieta wysokocukrowa, powodująca duże wahania poziomu glukozy i insuliny we krwi to dieta zapalna.

Endometrioza może dawać silniejsze objawy, gdy poziom cukru we krwi jest za wysoki, ponieważ takie warunki w organizmie powodują nasilenie stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego [10].

Badania pokazują, że kobiety stosujące dietę z bardzo wysokim indeksem glikemicznym mają znacznie wyższe ryzyko rozwoju endometriozy [11].

Aby poprawić kontrolę poziomu cukru we krwi warto:

• unikać produktów o dużej zawartości cukru lub cukru „w przebraniu”, ukrytego pod inną nazwą (np. miodu, karmelu, melasy, słodu jęczmiennego, maltozy, maltodekstryny, dekstrozy, syropów: glukozowego, glukozowo-fruktozowego, z agawy, z winogron, klonowego),
• sięgać częściej po mieszane i pełnoziarniste produkty zbożowe (np. zastąpić zwykły pszenny chleb pieczywem typu graham lub żytnim, zamiast zwykłego białego ryżu sięgać po ryż basmati, jaśminowy, brązowy),
• bilansować posiłki tak, by poza źródłem węglowodanów, zawierały także białko, zdrowe tłuszcze i błonnik pokarmowy, które opóźniają wchłanianie węglowodanów i zapobiegają dużym skokom glikemii [11,12].

Dodatkowo, bardzo ważna jest suplementacja witaminy D3, która ma silne działanie przeciwzapalne, a jej niedobory wpływają negatywnie na funkcjonowanie całego organizmu.

W badaniach odpowiedni poziom witaminy D3 we krwi był powiązany z mniejszą ilością i rozmiarem patologicznych nacieków endometrium.

Witamina D3 jest jedyną witaminą, którą bardzo ciężko dostarczyć z dietą. Aby spełnić podstawowe zapotrzebowanie na witaminę D3 dla dorosłej kobiety, musiałybyśmy zjadać dziennie 450 g łososia, 5.5 kg dorsza lub 45 sztuk żółtek jaj.

Spełnienie zapotrzebowania z pomocą syntezy skórnej na terenie Polski jest możliwe w miesiącach od kwietnia do września, w godzinach 10-15. Niestety, większość z nas spędza ten czas w zamkniętych pomieszczeniach, dlatego musimy ratować się suplementacją.

Ostateczna dawka suplementacyjna witaminy D3 jest dobierana indywidualnie, na podstawie pomiarów poziomu witaminy D3 we krwi, stanu zdrowia i wieku [6,13].

Dieta w endometriozie – najważniejsze zasady

Nie da się ukryć, że największe korzyści w endometriozie daje indywidualnie dopasowana dieta.

Endometrioza nie oznacza, że musisz zrezygnować ze swoich ulubionych posiłków! Zmiany w diecie warto wprowadzać powoli, stopniowo, z uwzględnieniem Twoich osobistych preferencji kulinarnych.

Zacznij od wprowadzenia sześciu prostych zmian, a Twoja codzienna dieta stanie się bliższa diecie przeciwzapalnej:

1. Do każdego posiłku dodaj świeże warzywa i/lub owoce.
2. Staraj się jeść codziennie garść owoców jagodowych, które są jednym z najbogatszych źródeł antyoksydantów.
3. Regularnie sięgaj po orzechy, pestki i nasiona.
4. Używaj przypraw i ziół.
5. Jeśli lubisz ryby, jedz co najmniej dwie tłuste ryby tygodniowo. Jeśli za nimi nie przepadasz, wprowadź regularną suplementację wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (EPA oraz DHA).
6. Wprowadź suplementację witaminy D3 w odpowiednio dobranej dawce [6,8,9,13].

Co jeść przy endometriozie?

Po jakie produkty warto sięgać przy endometriozie?

Wyniki badań naukowych wskazują na kilka konkretnych przeciwzapalnych produktów, które wykazały działanie zmniejszające objawy i nasilenie zmian w endometriozie:

• borówki, jeżyny, żurawina, czerwone winogrona. Wszystkie wymienione produkty są źródłami stilbenów,
• zielona herbata, czyli źródło gallusanu epigallokatechiny (EGCG),
• ryby i owoce morza. Źródła wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 EPA i DHA,
• orzechy, pestki i nasiona (np. orzechy włoskie, migdały, chia). Źródła wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 [6].

W Internecie jest wiele źródeł promujących różne ograniczenia dietetyczne, a nawet pełne diety eliminacyjne dla kobiet chorych na endometriozę.

Diety te są często tworzone przez same pacjentki i opierają się na ich własnych doświadczeniach, a nie dowodach naukowych.

Wdrożenie różnych niepotrzebnych ograniczeń może skutkować rozwojem niedoborów żywieniowych, zwłaszcza gdy  lista produktów spożywczych ciągle się wydłuża, a nie są wprowadzone odpowiednie zamienniki.

Przestrzeganie restrykcyjnej diety eliminacyjnej może być obciążające, zarówno pod względem finansowym, jak i emocjonalnym.

Kobiety często zgłaszają poczucie winy i wzmożony poziom stresu, gdy nie udaje im się w 100% przestrzegać ścisłych zaleceń. Wiele kobiet czuje się zagubionych, ponieważ zależnie od znalezionego źródła, odpowiedź na pytanie „co jeść przy endometriozie?” może być skrajnie różna [13].

Jakie są najbardziej kontrowersyjne grupy produktów spożywczych w endometriozie?

⏩ Gluten a endometrioza

Najnowsze wyniki badań nie wykazują związku między spożyciem glutenu, a ryzykiem endometriozy lub większym stopniem jej nasilenia.

Część kobiet raportuje lepsze samopoczucie po wprowadzeniu diety bezglutenowej, jednak naukowcy zwracają uwagę na możliwość silnego efektu placebo.

Szukając innych, potencjalnych przyczyn takiego zjawiska warto zwrócić uwagę, że kobiety z endometriozą częściej cierpią na IBS, w którym dieta o obniżonej zawartości bogatych we fruktany zbóż glutenowych (dieta low FODMAP) przynosi złagodzenie objawów.

Ewentualne wprowadzenie diety bezglutenowej powinno być zawsze poprzedzone odpowiednią diagnostyką (np. w kierunku celiakii) oraz konsultacją z lekarzem prowadzącym [11,14,15]. 

⏩ Nabiał a endometrioza

W Internecie bardzo łatwo znaleźć informację, że nabiał jest bezwzględnie zakazany w endometriozie, ponieważ ma silne właściwości prozapalne.

W rzeczywistości to jeden z najbardziej popularnych i jednocześnie najbardziej szkodliwych mitów żywieniowych.

Badania pokazują, że umiarkowane spożycie nabiału ma efekt przeciwzapalny lub w najgorszym wypadku – zupełnie neutralny dla zdrowia.

Produkty mleczne mają prozapalne działanie wyłącznie na osoby cierpiące na alergie i nietolerancje związane z białkami mleka. W badaniach naukowych wyższe spożycie nabiału wiązało się ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju endometriozy [13,16,17].

No dobrze, ale co oznacza „umiarkowane spożycie nabiału”? Jako, że każdy produkt spożywany w nadmiarze może mieć negatywny wpływ na organizm, nie należy przesadzać.

Warto stosować zamiennie klasyczne produkty mleczne i ich roślinne odpowiedniki. 

Jakie mleko przy endometriozie będzie najlepszym wyborem?

Jeśli dobrze tolerujesz mleko krowie, nic nie stoi na przeszkodzie, by było Twoim pierwszym wyborem, zamiennie z np. napojem migdałowym lub napojem owsianym fortyfikowanym wapniem i witaminą B12.

⏩ Soja a endometrioza

Temat spożycia soi u kobiet chorych na endometriozę budzi kontrowersje, również w środowisku medycznym.

Jeszcze kilkanaście lat temu dominowało podejście głoszące, że fitoestrogeny sojowe mają łagodne działanie estrogenne, przez co mogą pogarszać przebieg choroby.

Najnowsze publikacje pokazują, że może być odwrotnie: fitoestrogeny przez swoje podobieństwo do estrogenów mogą blokować lub obniżać aktywność ich receptorów.

W badaniach na modelach zwierzęcych wykazano, że takie działanie w połączeniu z właściwościami przeciwzapalnymi fitoestrogenów może prowadzić do zmniejszenia zmian endometrialnych. Jeszcze nie wiemy, czy wyniki badań zwierzęcych będą odzwierciedlone w badaniach ludzkich, które są aktualnie prowadzone [5,18]. 

⏩Jajka a endometrioza

Jajka i ich maksymalne dzienne lub tygodniowe spożycie są od lat kontrowersyjnym tematem dietetycznym.

Według aktualnych zaleceń, zdrowa osoba może bezpiecznie jeść 1-2 jajka dziennie [20].

Jakie są zalecenia w endometriozie?

Jajka są bogate w witaminy, mikroelementy i antyoksydanty (m. in. karotenoidy), więc są uznawane za wartościowe alternatywne źródło białka dla kobiet cierpiących na endometriozę. 

⏩ Banany a endometrioza

Banany niesłusznie są uznawane za owoc o wysokim indeksie glikemicznym i dużej zawartości cukrów prostych. W rzeczywistości dojrzałe banany mają średni indeks glikemiczny, a zielonkawe i twarde banany – niski.

Niedojrzałe banany zawierają więcej błonnika pokarmowego, mniej cukrów prostych oraz więcej witamin.

W jednym z badań spożycie zielonych bananów u kobiet z otyłością było powiązane z niższą ilością markerów zapalnych we krwi.

O ile jedzenie mocno dojrzałych bananów nie jest najlepszym wyborem w kontekście diety z niskim indeksem glikemicznym, spożycie zielonych bananów może być ważnym elementem diety przeciwzapalnej [20].

⏩ Siemię lniane a endometrioza

Ponieważ siemię lniane również zawiera fitoestrogeny, jego sytuacja jest równie dynamiczna jak w przypadku produktów sojowych.

Świeżo zmielone siemię lniane jest świetnym źródłem kwasu alfa-liponowego (ALA), antyoksydantów oraz błonnika pokarmowego. Dzięki wysokiej zawartości błonnika, może usprawniać pracę jelit i regulować rytm wypróżnień [21].

Czego nie jeść przy endometriozie?

Chociaż w endometriozie nie musisz rezygnować ze spożycia glutenu i nabiału, istnieje kilka grup produktów, których w Twojej diecie powinno być jak najmniej.

Czego nie jeść przy endometriozie?

Z uwagi na prozapalne działanie, polecane jest ograniczenie:

• mięsa, zwłaszcza czerwonego i przetworzonego;
• alkoholu,
• kwasów tłuszczowych typu trans [5,18,22,23].

⏩ Czerwone mięso a endometrioza

Kobiety spożywające więce niż 2 porcje czerwonego mięsa dziennie mają aż o 56% wyższe prawdopodobieństwo rozwoju choroby w porównaniu do kobiet spożywających ≤1 porcję tygodniowo.

Dlaczego spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa jest szkodliwe?

Badania pokazują, że nadmierne spożycie czerwonego mięsa może powodować zwiększenie poziomu estrogenów we krwi, co nasila objawy choroby [5,23].

Warto dodać, że czerwone przetworzone mięso jest zaliczane do produktów rakotwórczych, a czerwone mięso – do produktów potencjalnie rakotwórczych [24]. 

⏩ Alkohol a endometrioza

Te dwie kwestie zdecydowanie nie idą w parze. Alkohol jako rakotwórczy, prozapalny i drażniący środek zdecydowanie nie jest wskazany.

Dodatkowo, badania pokazują, że spożycie alkoholu nasila objawy endometriozy. Zalecenia dotyczące żywienia w endometriozie są jasne: najlepiej całkowicie zrezygnować ze spożycia alkoholu [18]. 

⏩ Kwasy tłuszczowe trans a endometrioza

Kwasy tłuszczowe typu trans mają silne działanie prozapalne, a także zwiększają ryzyko insulinooporności, otyłości i miażdżycy.

Są obecne głównie w utwardzonych tłuszczach roślinnych (np. komercyjnych produktach cukierniczych, produktach głęboko smażonych).

Są również wytwarzane podczas smażenia na nieprzystosowanym do tego procesu tłuszczu o niskiej temperaturze dymienia (np. oleju słonecznikowym, oleju lnianym).

Stosunkowo niewielkie ilości tłuszczy trans znajdziemy w produktach mlecznych, jednak badania pokazują, że tłuszcze trans pochodzące od przeżuwaczy nie wykazują prozapalnego działania na ludzki organizm [25].

Endometrioza a objawy ze strony jelit i IBS

Część kobiet, zwłaszcza w czasie miesiączki, odczuwa nasilenie typowo jelitowych objawów – wzdęć, biegunek, zaparć.

Dobranie odpowiednich posiłków w tym czasie tak, aby nie powodować pogorszenia objawów bywa trudnym zadaniem.

Początkowo warto zwiększyć liczbę posiłków (aby zmniejszyć ich porcje i nie obciążać dodatkowo układu pokarmowego), starać się dokładnie przeżuwać każdy kęs i zadbać o odpowiednie nawodnienie. Pomaga wprowadzenie elementów diety lekkostrawnej: rezygnacja z ciężkich, smażonych posiłków oraz ostrych przypraw.

Dopiero jeśli te rady nie zadziałają, można pomyśleć o chwilowym ograniczeniu w diecie wzdymających produktów spożywczych, takich jak:

• cebula,
• por,
• czosnek,
• grzyby,
• kalafior,
• buraki.

Wyniki badań pokazują, że kobiety z endometriozą znacznie częściej cierpią na zespół jelita drażliwego (IBS). W jednym z kanadyjskich badań aż 52% kobiet z endometriozą miało również diagnozę IBS!

Szacuje się, że ryzyko wystąpienia IBS u chorych na endometriozę jest ponad dwukrotnie większe niż u zdrowych kobiet.

Jakie jest powiązanie między IBS a endometriozą?

Prawdopodobnie chodzi o zapalny charakter choroby oraz skłonność do naciekania zmian na jelita i inne graniczące z nimi struktury [15].

Fakt częstego współistnienia endometriozy oraz zespołu jelita drażliwego tłumaczy, dlaczego w badaniach dieta low FODMAP (zalecana w IBS) może przynieść ulgę w objawach towarzyszących endometriozie.

Należy podkreślić, że zastosowanie całego protokołu diety low FODMAP powinno mieć miejsce pod opieką specjalisty, najlepiej wykwalifikowanego dietetyka klinicznego.

Nieprawidłowo prowadzona dieta low FODMAP może być nieskuteczna, a także sprzyjać niedoborom pokarmowym dlatego nie może być stosowana bezterminowo.

Standardowo ścisła dieta low FODMAP trwa kilka tygodni, po czym stopniowo wprowadzane są kolejne nowe produkty spożywcze, a eliminowane wyłącznie te, które nasilają objawy [5,13].

Zioła na endometriozę

Suplementacja przy endometriozie jest ważnym elementem walki z chorobą.

W przypadku przewlekłej choroby zapalnej jaką jest endometrioza suplementy powinny mieć silne właściwości przeciwzapalne.

Jak już pisaliśmy powyżej, jednym z najważniejszych przeciwzapalnych suplementów jest witamina D3.

Jeśli nie jesz ryb i owoców morza, a została u Ciebie zdiagnozowana endometrioza suplementacja powinna obejmować także wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 EPA i DHA.

Gdy dokucza Ci endometrioza zioła lecznicze przychodzą na ratunek! Przynajmniej takie możesz mieć wrażenie, wpisując w wyszukiwarce hasło „zioła na endometriozę”.

Zobaczysz mnóstwo linków prowadzących do specjalnych, drogich mieszanek ziołowych, obiecujących spektakularne efekty. Czy takie produkty mają sens i są bezpieczne?

Prawdę mówiąc, większość mieszanek ziołowych zawiera składniki, których pozytywne działanie w endometriozie nigdy nie zostało potwierdzone badaniami klinicznymi.

Ponadto wiele ziół może wchodzić w groźne interakcje z lekami, np. dziurawiec, krwawnik, lukrecja. Przed zastosowaniem ziołowej suplementacji należy zawsze skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Jednymi z bezpieczniejszych ziół polecanych w endometriozie są:

• ostropest plamisty, który wspiera funkcjonowanie wątroby i w efekcie może zwiększać usuwanie nadmiaru estrogenów z organizmu,
• nagietek lekarski, który ma działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i rozkurczowe,
• imbir lekarski, będący silnym składnikiem przeciwzapalnym i przeciwutleniającym,
• ostryż długi, czyli popularna kurkuma, działająca przeciwzapalnie i przeciwutleniająco [27].

Podsumowując, jeśli właśnie zdiagnozowano u Ciebie przerost endometrium, leczenie ziołami jest jedną z dostępnych opcji, jednak zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania ziołowych preparatów na własną rękę.

Należy pamiętać, że leczenie ziołami nie zastępuje leczenia zleconego przez Twojego lekarza i jest dodatkowym działaniem wspierającym kompleksową, multidyscyplinarną terapię.

Przykładowy jadłospis przy endometriozie

Specjalnie dla Ciebie przygotowaliśmy przykładowy jadłospis przy endometriozie z wykorzystaniem naszych najlepszych przepisów.

Zobacz, jak kolorowa i smaczna może być Twoja codzienna dieta!

Dieta przy endometriozie – przepisy

Potrzebujesz więcej przeciwzapalnych inspiracji? Nie ma sprawy! Sprawdź nasze przepisy na dietę przy endometriozie, które sprawdziły się juz u wielu naszych podopiecznych! Dla ułatwienia podzieliliśmy je na propozycje dla konkretnych posiłków.

⏩ Śniadanie

⏩ Drugie śniadanie

⏩ Obiad

⏩ Kolacja

Dlaczego warto skorzystać z pomocy dietetyka?

Nie ma skutecznego lekarstwa na endometriozę, a dostępne dziś leczenie skupia się na minimalizowaniu objawów i powikłań. W związku z tym, badacze od niedawna skupiają się na poznaniu roli żywienia w powstawaniu i progresji choroby.

Wiemy już, że niektóre procesy zachodzące w endometriozie, takie jak przewlekły stan zapalny i równowaga hormonalna organizmu, mogą być do pewnego stopnia modyfikowane przez dietę [1,3,26].

W kompleksowym zespole leczenia endometriozy powinni znaleźć się nie tylko lekarze specjaliści, ale i dietetyk.

Endometrioza jest bardzo wymagającą jednostką chorobową i wymaga współpracy wielu innych profesjonalistów: fizjoterapeutów, psychologów, psychoterapeutów.

Nie wiesz, jak zacząć przygodę z dietą przeciwzapalną w endometriozie? Jak dopasować założenia diety do Twojego trybu życia i preferencji? A może zastanawiasz się, jak uspokoić jelita z pomocą diety low FODMAP? Zgłoś się do nas!

W Centrum Respo pomożemy Ci zaplanować indywidualną, smaczną i praktyczną dietę w endometriozie. Kliknij dieta online oraz sprawdź, jak możemy Ci pomóc.

Piśmiennictwo: