Dieta przy niedoczynności tarczycy. Zasady i jadłospis

Kluczowe wnioski

• Dieta w niedoczynności tarczycy powinna zawierać spore ilości: błonnika pokarmowego, jodu, cynku, żelaza i selenu.
• Istotne znaczenie przy niedoczynności tarczycy może mieć suplementacja, którą najlepiej zaplanować z lekarzem. Sprawdź szczegóły w tekście.

Choroby tarczycy

Choroby tarczycy to prawdziwa plaga naszych czasów. Dowód?

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z roku 2019 wskazują, że na choroby tarczycy cierpi ok. 10% Polaków — to więcej niż na alergię, czy nawet cukrzycę [4].

Problem chorób tarczycy w największym stopniu dotyka osób w wieku 70+ (ok. 16% seniorów ma problem z tarczycą), nie znaczy to jednak, że omija on młodsze osoby.

Na choroby tarczycy cierpi ok. 7% osób w wieku 30-39 lat i ok. 4,5% osób w wieku 15-29 lat.

Choroby tarczycy mogą pojawić się również u dzieci.

Dodatkowo warto podkreślić, że choroby tarczycy u mężczyzn są dużo mniej powszechne niż wśród kobiet — w 2019 problemy z tarczycą miało ok. 16% kobiet i 9% mężczyzn.

Jaka choroba tarczycy dominuje?

Wydaje się, że największym problemem jest obecnie autoimmunologiczna choroba Hashimoto (układ odpornościowy gospodarza atakuje własne komórki, w tym przypadku komórki tarczycy) — w Polsce cierpi na nią nawet kilkaset tysięcy osób.

Ale Hashimoto nie jest jedynym diagnozowanym problemem z tarczycą. 

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Pewnego rodzaju przeciwieństwem nadczynności tarczycy jest oczywiście niedoczynność tarczycy.

Generalnie wyróżniane są dwa podstawowe typy tego schorzenia:

• pierwotna niedoczynność tarczycy (związana z zaburzeniami w obrębie samej tarczycy),
• wtórna niedoczynność tarczycy (związana z zaburzeniami pracy przysadki).

Niedoczynność tarczycy u mężczyzn występuje rzadziej niż u kobiet. I choć najczęściej diagnozowaną przyczyną tej choroby jest choroba Hashimoto, nie możemy zapominać, że schorzenie to może mieć także inne przyczyny. Jakie?

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?

Główną przyczyną niewystarczającego wytwarzania T3 i T4 jest choroba Hashimoto, czyli schorzenie na tle autoimmunologicznym, w którym destrukcji ulegają odpowiedzialne za wytwarzanie hormonów komórki tarczycy.

O chorobie Hashimoto oraz o tym, jak powinna wyglądać dieta przy Hashimoto, przeczytasz na naszym blogu.

Inne mające wpływ na niedoczynność tarczycy przyczyny to:

• niedobór jodu, czyli pierwiastka niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy,
• nadmiar tzw. substancji wolotwórczych — zawartych m.in. w warzywach kapustnych, manioku czy dymie tytoniowym,
• wrodzona niedoczynność tarczycy,
• uszkodzenie tarczycy w wyniku interwencji chirurgicznej lub napromieniowania (np. w terapii nowotworów),
• niektóre leki (m.in. niektóre leki przeciwpadaczkowe i przeciwwirusowe),
• zapalenia tarczycy inne niż Hashimoto [1,6].

Istnieje również schorzenie znane jako wrodzona niedoczynność tarczycy i ma ono zwykle związek z niedoborem jodu u matki. Jego przyczyną może być również niewyrównana niedoczynność tarczycy w ciąży.

Objawy niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy są jeszcze mniej specyficzne niż objawy nadczynności — i często są przypisywane złej diecie, małej aktywności i po prostu ogólnemu zmęczeniu.

Co więcej, w przypadku  subklinicznej niedoczynności tarczycy poziom TSH jest podwyższony, jednak poziomy fT3 i fT4 są w normie, a charakteryzujące taką niedoczynność tarczycy objawy dostrzec jest jeszcze trudniej. 

Owszem, zmęczenie nie zawsze jest objawem niedoczynności tarczycy, podobnie przyrost masy ciała.

Jeżeli jednak wymienione niżej objawy występują u Ciebie jednocześnie i przez długi czas, zdecydowanie warto wykonać badania tarczycy i przekonać się, czy za Twoim złym samopoczuciem nie stoi coś więcej.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

• Ospałość i zmęczenie,
• przybieranie na wadze bez wyraźnego powodu — niedoczynność tarczycy a tycie to duży i dotkliwy problem dla wielu osób,
• zwiększone poczucie zimna,
• depresja i złe samopoczucie to dwa opisywane przez osoby chore na niedoczynność tarczycy objawy psychiczne, 
• zaparcia,
• zaburzenia pamięci i osłabienie koncentracji to charakteryzujące niedoczynność tarczycy objawy neurologiczne,
• ogólne spowolnienie i zmniejszenie wydolności fizycznej,
• wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, czasem nawet wypadanie brwi,
• sucha skóra i rogowacenie naskórka to najbardziej powszechne opisywane przez osoby chore na niedoczynność tarczycy objawy skórne
• obrzęki — w tym obrzęk powiek wpływający na charakteryzujący niedoczynność tarczycy wygląd twarzy 
• zachrypnięty głos,
• zaburzenia miesiączkowania i problemy z donoszeniem ciąży,
• tendencje do niskiego ciśnienia krwi,
• podwyższenie poziomu cholesterolu,
• pogorszona tolerancja glukozy / insulinooporność [1].

Leczenie niedoczynności tarczycy

Jak leczyć niedoczynność tarczycy? Gdy badania na niedoczynność tarczycy pokazują niedobory hormonów T3 i T4 trzeba rozpocząć terapię.

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na stosowaniu terapii hormonalnej, a najczęściej podawane tabletki na niedoczynność tarczycy zawierają tyroksynę (np. eutryrox i letrox).

Czasem, ale zdecydowanie rzadziej, podaje się połączenie T3 i T4 a taki lek na niedoczynność tarczycy to np. novothyral.

Co jest bardzo ważne, terapia hormonalna wpływa na skutki niedoczynności tarczycy poprzez wyrównanie poziomu hormonów, jednak nie leczy jej przyczyny [10].

Dieta przy niedoczynności tarczycy

Co jeść w niedoczynności tarczycy?

Dieta przy niedoczynności tarczycy powinna być zgodna z zapotrzebowaniem energetycznym lub, jeżeli jest taka potrzeba, zakładać minimalny deficyt kaloryczny.

Wiele osób z nieleczoną lub źle leczoną niedoczynnością tarczycy zmaga się z nadmierną masą ciała, insulinoopornością, a także podwyższonym stężeniem cholesterolu.

Należy jednak pamiętać, że wzrost masy ciała jest związany ze spowolnionym metabolizmem, którego przyczyną jest niedobór hormonów tarczycy.

Przy prawidłowo leczonej niedoczynności, problem spowolnionego metabolizmu znika — dieta powinna być więc dopasowana do standardowo wyliczonej podstawowej przemiany materii.

Oczywiście, jeżeli brak leczenia (często spowodowany po prostu nieświadomością) doprowadził u Ciebie do wzrostu masy ciała, warto zastosować deficyt energetyczny, nie jest on jednak czymś, co rutynowo musi być stosowane u każdej osoby z niedoczynnością. 

Ważne jest ponadto utrzymanie odpowiedniej podaży białka (ok. 10-15% energetyczności diety). Warto pamiętać, że białko ma szczególnie istotny wpływ na tempo metabolizmu, jest ono także źródłem tyrozyny — aminokwasu koniecznego do syntezy hormonów tarczycy [1].

Właśnie dlatego wspomagająca osoby chorujące na niedoczynność tarczycy dieta powinna być bogata w pełnowartościowe źródła tego makroskładnika (mięso, ryby, jajka, czy nabiał). 

Dieta w niedoczynności tarczycy powinna być ponadto bogata w:

• błonnik pokarmowy wpływa na regulację rytmu wypróżnień, co jest istotne, biorąc pod uwagę fakt częstego występowania zaparć u chorych z niedoczynnością tarczycy. Dieta na niedoczynność tarczycy powinna zawierać 25-30 g  błonnika dziennie. Do dobrych źródeł błonnika należą warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i pestki,
• jod — już sam niedobór jodu może prowadzić do wystąpienia niedoczynności tarczycy — a to dlatego, że jod jest pierwiastkiem koniecznym w procesie syntezy T3 i T4,. Dieta osoby z niedoczynnością tarczycy powinna być bogata w ryby i owoce morza, a stosowana sól powinna być koniecznie solą jodowaną,
• cynk to składnik białek receptorowych dla T3, jego niedobór może więc prowadzić do zaburzeń w wykorzystywaniu tego niezbędnego hormonu. Niedobór cynku jest ponadto jedną z przyczyn nasilonego wypadania włosów, często pojawiającego się u osób z niedoczynnością tarczycy [11]. Do najlepszych źródeł cynku należą pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona, owoce morza, mięso, a także nasiona roślin strączkowych i gorzka czekolada,
• żelazo jest składnikiem enzymu — peroksydazy jodującej, która jest konieczna na końcowym etapie syntezy hormonów tarczycy. Dobrym źródłem żelaza są: mięso, jaja, pełnoziarniste produkty zbożowe, kasza jaglana, orzechy, pestki, buraki, a także zielone warzywa i nasiona roślin strączkowych,
• selen jest mikroelementem koniecznym w procesie przemian T4 do docelowej formy, czyli T3, ma on także kluczowe znaczenie dla utrzymania odpowiedniej aktywności samej tarczycy. Do źródeł selenu zaliczamy ryby, mięso, jaja, płatki owsiane, brązowy ryż, a także nasiona słonecznika i orzechy [1,12].

Co pić przy niedoczynności tarczycy?

Najlepiej sprawdzi się standardowa woda średniozmineralizowana, a także niesłodzona herbata. Przy niedoborze jodu możesz również rozważyć zastosowanie wody leczniczej o podwyższonej zawartości jodków (np. woda Hanna wydobywana w Szczawie koło Nowego Sącza). 

Pamiętaj, że jeżeli cierpisz na niedoczynność tarczycy dieta odchudzająca oparta na głębokim deficycie energetycznym, może pogorszyć pracę tarczycy. Bardzo ważne jest, aby deficyt był niewielki, a dieta odżywcza. 

Dieta na niedoczynność tarczycy – przykładowy jadłospis

Dieta w niedoczynności tarczycy może być trudniejsza do zbilansowania. Oto przykładowy jadłospis stworzony z przepisów Respo!

Suplementy w chorobach tarczycy

Zanim przejdziemy do omówienia suplementów o potencjalnie korzystnym znaczeniu dla osób z chorobami tarczycy, musimy sobie powiedzieć jedno: zdrowa, zbilansowana dieta jest w stanie zrealizować zapotrzebowanie na większość składników odżywczych.

Oczywiście w przypadku diet eliminacyjnych sytuacja może wyglądać inaczej, a realizacja zapotrzebowania jest często dużo trudniejsza.

Musisz jednak pamiętać, że pierwszym krokiem w większości przypadków powinna być zbilansowana dieta, w dalszej kolejności — żywność wzbogacana, a dopiero później — suplementy. 

Jakie suplementy są często polecane w chorobach tarczycy?

⏩ Selen

Selen jako aktywny pierwiastek znajduje się w jednym z enzymów tarczycy – peroksydazie glutationowej. Ma ona za zadanie chronić tarczycę przed ciągłym stresem oksydacyjnym, który wynika z produkcji hormonów T3 i T4.

Niedobór selenu może więc wpływać na nasilenie stanu zapalnego i rozwój choroby tarczycy.

Dodatkowo selen wchodzi w skład dejodynaz. To enzymy zlokalizowane w wątrobie, podwzgórzu oraz tarczycy przekształcają T4 (tyroksynę) do aktywnej formy, czyli T3 (trijodotyroniny).

Owszem, wyniki badań naukowych wskazują, że suplementacja selenu ma wpływ na obniżenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych, a także — że kilkumiesięczna suplementacja selenu może obniżać poziom stężenia TSH.

Warto jednak zaznaczyć, że znaczenie kliniczne takiej redukcji stężeń przeciwciał i TSH nie jest do końca jasne, a dowody nie są wystarczające, aby móc zalecić rutynowe stosowanie suplementów selenu u chorych z niedoczynnością tarczycy [13,14].

Co również istotne, selen jest jednym z pierwiastków, w przypadku których granica między stężeniem optymalnym a toksycznym jest bardzo cienka — a nadmierna suplementacja może prowadzić do niebezpiecznego zatrucia selenem znanego jako selenoza [1].

Właśnie dlatego, suplementację selenu warto skonsultować z lekarzem — a najlepiej poprzedzić ją badaniem poziomu selenu w organizmie. Warto również pamiętać, aby nie przekraczać zalecanych dawek.

⏩ Witamina D

Jeśli chodzi o kluczowe witaminy przy niedoczynności tarczycy, szczególne znaczenie wydaje się mieć witamina D.

Aktywny biologicznie metabolit witaminy D 1,25-(OH)D wpływa na wzrost i różnicowanie komórek, syntezę niektórych hormonów oraz działanie układu odpornościowego.

Mówiąc najogólniej: witaminę D powinna suplementować każda osoba, u której zdiagnozowano jej niedobór lub jest on wielce prawdopodobny. W kontekście chorób tarczycy szczególną uwagę suplementacji witaminą D powinny poświęcić osoby z chorobami na tle autoimmunologicznym [15].

Dlaczego? Jednym z czynników środowiskowych rozwoju choroby Hashimoto może być właśnie niedobór witaminy D.

Jako że witamina D nie występuje powszechnie w produktach spożywczych, warto zastosować jej suplementację — zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym.

Standardowo zalecana dawka witaminy D wynosi 2000 j.m., suplementację warto jednak poprzedzić badaniem stężenia witaminy D w osoczu, co pozwoli na dokładniejsze dobranie dawki.

Na koniec jeszcze jedno: w opublikowanych w roku 2022 wynikach badania VITAL odnotowano, że suplementacja witaminą D zmniejszała ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych (w tym choroby Hashimoto) o 22% [16].  

⏩ Kwasy omega-3

Z racji prozapalnego charakteru autoimmunologicznych chorób tarczycy, dieta oparta o składniki o potencjale przeciwzapalnym może być pomocnym narzędziem.

Jednymi z najlepiej zbadanych składników odżywczych o potencjale przeciwzapalnym są kwasy omega-3, a to dlatego, że długołańcuchowe omega-3 znane jako EPA i DHA są substratem do syntezy cytokin przeciwzapalnych.

Stąd osoby borykające się z chorobami tarczycy, a zwłaszcza Hashimoto i chorobą Gravesa-Basedowa, powinny zwrócić uwagę na podaż omega-3 wraz z dietą, a gdy nie są w stanie ich dostarczyć, rozważyć suplementację.

Naturalnymi źródłami długołańcuchowych kwasów omega-3 są ryby i owoce morza, suplementacja będzie więc wskazana u osób, które eliminują te grupy produktów z diety (weganie, wegetarianie).

Kwasy omega-3 to też dobre suplementy przy nadczynności tarczycy — a konkretnie autoimmunologicznej chorobie Gravesa-Basedowa — zwłaszcza że bardzo częste spożycie ryb morskich jest u tych osób niewskazane ze względu na to, że dostarczają one dużych ilości jodu.

Kwasy omega-3 (zwłaszcza EPA i DHA) zdecydowanie są więc korzystnym suplementem diety w chorobach tarczycy o podłożu autoimmunologicznym — a ich stosowanie jest bezpieczne.

Dodatkowo w opublikowanych w roku 2022 wynikach badania VITAL odnotowano, że suplementacja kwasami omega-3 zmniejszała ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych o 15% [16]. 

⏩ Cynk

Cynk bierze udział w wiązaniu hormonów tarczycy — jest bowiem składnikiem ich białek receptorowych. Cynk bierze też udział w regulacji odpowiedzi układu odpornościowego, a jego niedobór jest jedną z przyczyn wypadania włosów i łysienia plackowatego u osób z niedoczynnością tarczycy [11,17].

Dlatego w przypadku problemów z tarczycą warto zrewidować swoją dietę pod kątem podaży cynku, a w przypadku jego niedoboru wprowadzić zmiany żywieniowe.

Suplementacja cynku jest zasadna, jeśli nie mamy możliwości uzupełnienia tego składnika wraz z dietą lub jeśli występuje jego głęboki niedobór.

⏩ Probityki

Probiotyki to wyselekcjonowane bakterie fermentacji mlekowej oraz drożdże. Są obecne w naszym organizmie, a regularnie dostarczane z zewnątrz wywierają na niego pozytywny wpływ.

Bakterie probiotyczne oddziałują na układ pokarmowy, wykazują również pozytywne działanie na układ odpornościowy [18].

W badaniu z 2020 roku wykazano, że 8 tygodni suplementacji synbiotykiem (probiotyk + prebiotyk, czyli frakcja błonnika będąca pożywką dla korzystnych mikroorganizmów) miało efekt w postaci redukcji stężeń TSH, poziomu zmęczenia, a także koniecznych dawek lewotyroksyny (syntetycznego hormonu tarczycy). Badanie przeprowadzono w grupie osób z niedoczynnością tarczycy [19].

Jak widzisz, łagodzące objawy chorób tarczycy suplementy istnieją — i czasem faktycznie warto je stosować.

Podsumowanie

Masz niedoczynność tarczycy i borykasz się z ustaleniem diety? Nasi dietetycy online z przyjemnością Ci w tym pomogą! Sprawdź naszą ofertę, aby dowiedzieć się więcej.

Piśmiennictwo: