Choroby tarczycy kompendium wiedzy — nadczynność tarczycy i niedoczynność tarczycy

Choroby tarczycy kompendium wiedzy — nadczynność tarczycy i niedoczynność tarczycy

Choroby tarczycy należą do najczęściej rozpoznawanych schorzeń. Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa, niedoczynność, nadczynność — to właśnie one są największą zmorą endokrynologów. Co wiemy o tych schorzeniach? I jak powinna wyglądać dieta osób z niedoczynnością i nadczynnością tarczycy?

Budowa tarczycy

Co to jest tarczyca? Tarczyca to  tzw. gruczoł wydzielania wewnętrznego – odpowiada za uwalnianie wyspecjalizowanych białkowych cząsteczek – hormonów do krwioobiegu. Gdzie jest tarczyca? Gruczoł ten znajduje się w przedniej części szyi, przymocowany jest do krtani i tchawicy, a budowa tarczycy kształtem przypomina motyla. W komórkach pęcherzykowatych gruczołu tarczowego znajduje się białko, które nazywamy tyreoglobuliną – to z niej wytwarzane są hormony tarczycy. Popularne T3 i T4 nie są jedynymi hormonami produkowanymi przez tarczycę — w jej komórkach okołopęcherzykowych odbywa się bowiem produkcja kalcytoniny [1]. Kalcytonina to hormon, który odpowiada za kierowanie nadmiaru jonów wapnia do kości i dzięki temu, wzmacnianie ich struktury. Antagonistą (czyli przeciwieństwem) kalcytoniny jest parathormon, produkowany przez gruczoły przytarczycowe (przytarczyce). Parathormon odpowiada za zwiększanie stężenia wapnia w osoczu — chociażby poprzez jego uwalnianie z kości. 

Hormony tarczycy

Hormony tarczycy — za co odpowiadają? Przede wszystkim wpływają one na metabolizm wszystkich komórek ludzkiego ciała i zachodzących w nim reakcji (metabolizm, wzrost i rozwój). Gdy ich poziom spada, przemiana materii i zużycie energii obniżają się i odwrotnie – gdy ich poziom wzrasta, wszystkie reakcje zachodzące w ciele człowieka przyspieszają [2]. Jakie znamy hormony tarczycy? Trijodotyroninę (T3) i tetrajodotyroninę (tyroksyna = T4). Hormon tarczycy to również kalcytonina, ale o niej w tym tekście nie będzie wiele mówić. 

Pierwiastkiem niezbędnym do produkcji T3 i T4 jest jod. Nasz gruczoł tarczowy wytwarza dużo więcej T4 niż T3 (85:15), jednak to trijodotyronina jest o wiele bardziej aktywna i istotna na poziomie komórkowym [1]. W organizmie ten hormon może być wytwarzany podczas konwersji T4 do T3 (jest to tzw. proces odjodowania T4 zachodzący w komórkach wątroby, nerek, a także mięśni szkieletowych), nie zachodzi więc bezpośrednio w tarczycy — choć do jego przeprowadzenia konieczna jest wytworzona wcześniej przez tarczycę tyroksyna [1]. Większość hormonów tarczycy krążących we krwi jest połączona z białkami nośnikowymi (globulinami, albuminami i prealbuminami), natomiast w diagnostyce laboratoryjnej szczególnie ważne są tzw. hormony „wolne”, czyli fT3 i fT4, stanowiące niewielki ułamek całości krążących we krwi hormonów tarczycy.

Dlaczego za podstawowe badanie tarczycy uznawane jest stężenie TSH? I przede wszystkim: TSH — co to takiego? Uchodzący za hormon tarczycy TSH to tak naprawdę hormon wytwarzany przez przedni płat przysadki mózgowej. Ale… po kolei! Wytwarzanie hormonów tarczycy regulowane jest przez oś podwzgórze – przysadka – tarczyca. Podwzgórze i przysadka to struktury w mózgu mające ogromne znaczenie dla regulacji gospodarki hormonalnej organizmu. Nadrzędne znaczenie ma podwzgórze, które wytwarza hormon znany jako tyreoliberyna (TRH). Tyreoliberyna pobudza przedni płat przysadki mózgowej do wydzielania hormonu tyreotropowego (TSH), który potem stymuluje tarczycę do uwalniania T3 i T4. Wydzielona trijodotyronina i tyroksyna na zasadzie sprzężenia zwrotnego dają sygnał przysadce i podwzgórzu, by zmniejszyły wydzielanie TSH i TRH. Oznacza to, że gdy rośnie poziom T3 i T4 (czyli samych hormonów tarczycy), poziom TSH spada, a tarczyca przestaje być pobudzana do dalszej produkcji hormonów — ich poziom jest wystarczający, a dalsza produkcja mogłaby prowadzić do nieprzyjemnych konsekwencji. Gdy zaś ilość krążących w ustroju hormonów tarczycy jest zbyt niska, przysadka zaczyna wydzielać TSH, aby pobudzić tarczycę do pracy. Innymi słowy: przy niskim poziomie T3 i T4, poziom TSH będzie zwykle podwyższony (chyba że uszkodzeniu uległa przysadka lub podwzgórze, ale o tym za chwilę) [3]. 

Jakie badania wykonać w diagnostyce chorób tarczycy? Podstawa to poziom TSH, T3 (fT3) oraz T4 (fT4). Jeżeli nie masz objawów wskazujących na choroby tarczycy, na początek wystarczy zwykle wykonać badanie TSH — i dopiero jeśli ten wynik jest poza granicami normy, zabrać się za szukanie przyczyny i wykonanie pozostałych testów.

Prawidłowy zakres stężeń hormonów tarczycy może różnić się w zależności od laboratorium, generalnie jednak za normy przyjmuje się następujące wartości:

  • TSH na poziomie 0,2-0,4 do 4-4,5 mlU/l,
  • fT3 na poziomie 4,0-7,4 pmol/l,
  • fT4 na poziomie 10-22 pmol/l [1].

Co istotne, takie zakresy normy dotyczą zdrowych osób dorosłych i nie mają zastosowania np. do kobiet w ciąży, u których normy są zwykle bardziej restrykcyjne.

Jak interpretować wyniki badań TSH, fT3 i fT4?

  • wysokie TSH i niskie poziomy fT3 i fT4 będą wskazywały na niedoczynność tarczycy – jeśli tarczyca nie wydziela odpowiedniej ilości hormonów, poziom TSH podnosi się;
  • niskie TSH i wysokie poziomy fT3 i fT4 będą wskazywały na nadczynność tarczycy – gdy gruczoł tarczowy wydziela za dużo T4, TSH spada [1,3].

Oczywiście przedstawione sytuacje nie są jedynymi możliwościami — a po prostu tymi, które zdarzają się najczęściej. A co jeśli Twoje wyniki prezentują inny obraz niż ten przedstawiony wyżej?

  • wysokie TSH i prawidłowe fT3 i fT4 może świadczyć o tzw. subklinicznej niedoczynności tarczycy, czyli łagodnej bądź utajonej formie choroby i wymaga zwykle regularnego monitorowania;
  • niskie fT3 i fT4 przy prawidłowym lub obniżonym TSH może świadczyć o tzw. niedoczynności wtórnej, lub trzeciorzędowej, do której dochodzi przy nieprawidłowościach w obrębie przysadki lub podwzgórza, a nie samej tarczycy.

Jakie są inne badania tarczycy? Przy nieprawidłowym poziomie TSH i/lub ft3 i ft4, lekarz prawdopodobnie zaleci Ci wykonanie USG tarczycy, a także kilku dodatkowych badań krwi, które pomogą wskazać na przyczynę nieprawidłowości. Należą do nich:

  • przeciwciała anty-TSHR – przeciwciała te stymulują tarczyce do niekontrolowanego wytwarzania hormonów, a ich poziom jest podwyższony przy autoimmunologicznej chorobie Gravesa-Basedowa
  • przeciwciała anty-TPO – podwyższony poziom tych przeciwciał jest stwierdzany u większości chorych z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy Hashimoto. Ich nieprawidłowe stężenie obserwuje się też często u chorych z chorobą Gravesa-Basedowa
  • przeciwciała anty-Tg są przydatne przy diagnozie choroby Hashimoto, często są też podwyższone przy chorobie Gravesa-Basedowa
  • tyreoglobulina — badanie to jest wykonywane dużo rzadziej niż stężenia przeciwciał, ma ono jednak zastosowanie przy diagnostyce niedoboru jodu, a także przy monitorowaniu leczenia nowotworów tarczycy
  • kalcytonina — ten wytwarzany przez tarczycę hormon może być stosowany jako marker służący do wykrywania i monitorowania leczenia raka rdzeniastego tarczycy [1].

Do innych badań mających zastosowanie w diagnostyce i monitorowaniu leczenia chorób tarczycy należą badanie stężenia jodu w moczu (pomaga określić podaż jodu z dietą i poziom jego ewentualnego niedoboru), a także badanie stężenia cholesterolu we krwi. Przy niedoczynności tarczycy stężenie cholesterolu jest zwykle podwyższone, z kolei przy nadczynności — jego poziomy są niskie [1]. 

Schudnij w Respo
pod okiem dietetyka!

Dopasuje Ci idealny plan zgodnie z Metodą Respo, jedyną w Polsce metodą odchudzania ze skutecznością potwierdzoną badaniami naukowymi.

Sprawdź pakiety z dietą

Choroby tarczycy

Choroby tarczycy to prawdziwa plaga naszych czasów. Dowód? Dane Głównego Urzędu Statystycznego z roku 2019 wskazują, że na choroby tarczycy cierpi ok. 10% Polaków — to więcej niż na alergię, czy nawet cukrzycę [4]. Problem chorób tarczycy w największym stopniu dotyka osób w wieku 70+ (ok. 16% seniorów ma problem z tarczycą), nie znaczy to jednak, że omija on młodsze osoby. Na choroby tarczycy cierpi ok. 7% osób w wieku 30-39 lat i ok. 4,5% osób w wieku 15-29 lat. Choroby tarczycy u dzieci również mogą się pojawić. Warto podkreślić, że choroby tarczycy u mężczyzn są dużo mniej powszechne niż wśród kobiet — w 2019 problemy z tarczycą miało ok. 16% kobiet i 9% mężczyzn. Jaka choroba tarczycy dominuje? Wydaje się, że największym problemem jest obecnie autoimmunologiczna choroba Hashimoto (układ odpornościowy gospodarza atakuje własne komórki, w tym przypadku komórki tarczycy) — w Polsce cierpi na nią nawet kilkaset tysięcy osób. Ale Hashimoto nie jest jedynym diagnozowanym problemem z tarczycą. 

Nadczynność tarczycy

Choć najczęściej słyszymy o schorzeniach powodujących niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy również jest istotnym problemem. Podobnie jak w niedoczynności i chorobie Hashimoto, większość przypadków nadczynności powodowana jest przez zaburzenia w obrębie funkcjonowania układu immunologicznego — a konkretnie, przez chorobę Gravesa-Basedowa. I choć nadczynność tarczycy jest mniej “popularna” od niedoczynności, to zdecydowanie warto poświęcić jej uwagę — zwłaszcza że jest to schorzenie dużo bardziej niebezpieczne. Schorzenie to może się również objawiać jako subkliniczna nadczynność tarczycy, w której poziomy fT3 i fT4 są prawidłowe, obserwuje się natomiast wskazujące na nadczynność tarczycy TSH poniżej normy. Choroba ta dużo częściej występuje u kobiet, ale nadczynność tarczycy u mężczyzn również jest diagnozowana.  Nadczynność tarczycy u dzieci również może się pojawić dlatego warto wyłapać objawy, aby możliwie szybko wdrożyć odpowiednie leczenie. 

Nadczynność tarczycy przyczyny

Zdecydowana większość wszystkich zachorowań na nadczynność tarczycy, jest klasyfikowanych jako tzw. pierwotna nadczynność tarczycy — a więc taka, która ma początek w samej tarczycy. Wtórna nadczynność tarczycy, która spowodowana jest zmianami w przysadce mózgowej, występuje bardzo rzadko. Wpływające na nadczynność tarczycy przyczyny można podzielić na dwa podstawowe typy różniące się mechanizmem:

  • nadczynność spowodowaną nadmierną produkcją T3 i T4
  • oraz nadczynność wynikającą z nadmiernego uwalniania T3 i T4.

Jakie są przyczyny nadczynności tarczycy? Nadmierna produkcja hormonów tarczycy może być wynikiem choroby Gravesa-Basedowa. Choroba ta należy do grupy schorzeń o podłożu autoimmunologicznym. Taka nadczynność tarczycy jest spowodowana obecnością autoprzeciwciał (tzw. anty-TSHR), które “udają” prawidłowe TSH i łączą się z receptorami tarczycy, pobudzając ją do wydzielania hormonów [5]. W fizjologicznych warunkach receptor ten pobudzany jest tylko przez TSH, a komórki produkują normalne ilości hormonów. Jednak obecność przeciwciał anty-TSHR powoduje, że tarczyca pobudzana jest do produkcji hormonów non stop — a efektem jest nadmiar T3 i T4 i nadczynność tarczycy.

Przyczyną nadczynności gruczołu tarczowego mogą być także zapalenia tarczycy oraz niewłaściwie stosowana terapia hormonami (czyli terapia stosowana przy niedoczynności tarczycy). W tym przypadku mówimy o nadczynności jatrogennej, czyli wywołanej niewłaściwym leczeniem. Objawy zatrucia hormonami tarczycy można łatwo wyeliminować przez odstawienie leków i weryfikację dawki przez lekarza [4].

A nadczynność tarczycy w ciąży? W trakcie ciąży tarczyca ulega naturalnemu powiększeniu, a poziomy hormonów mogą być nieco podwyższone. Duże odchylenia od normy powinny nas jednak zaniepokoić — zwłaszcza że nadczynność tarczycy w ciąży może mieć negatywne konsekwencje dla zdrowia kobiety. 

Nadczynność tarczycy pojawia się również u dzieci — zarówno jako objaw choroby Gravesa-Basedowa, jak i poprzez przedawkowanie leków oraz zbyt duże ilości jodu w diecie.

Nadczynność tarczycy objawy

Jakie są charakteryzujące nadczynność tarczycy objawy? Objawy nadczynności tarczycy są bardzo różnorodne i czasami trudne do zaobserwowania. Warto pamiętać, że nieleczona nadczynność tarczycy może wywołać szereg komplikacji zdrowotnych.

Objawy nadczynność tarczycy:

  • niepokój ruchowy – np. w postaci drżenia rąk, 
  • tachykardia – czyli szybkie bicie serca, które nie powstaje pod wpływem wysiłku fizycznego (normalna praca serca u dorosłego człowieka w spoczynku to od 60 do 100 uderzeń na minutę, a o tachykardii mówimy wtedy, gdy serce uderza ponad 100 razy na minutę),
  • nadpobudliwość, nadmierna ruchliwość — są to objawy nadczynności tarczycy u dzieci (choć oczywiście występują też u chorych w starszym wieku)
  • powiększenie tarczycy – obserwowane z przodu szyi i wyczuwalne w dotyku
  • zaburzenia wzrastania u osób młodych,
  • problemy natury psychicznej – charakteryzujące nadczynność tarczycy objawy psychiczne to m.in. psychozy oraz bezsenność,
  • zmiany skórne – opisywane przez chorych na nadczynność tarczycy objawy skórne są związane z nasiloną potliwością, występuje też łamliwość paznokci i wzmożone wypadanie włosów,
  • nietolerancja ciepła,
  • zaburzenia metaboliczne – zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL oraz zwiększenie stężenia wapnia we krwi, co związane jest z wydalaniem wapnia przez komórki kostne,
  • zaburzenia miesiączkowania lub brak miesiączki u kobiet, objawy nadczynności tarczycy u mężczyzn charakteryzuje m.in. spadek libido,
  • utrata masy ciała – jest to jeden z najpowszechniejszych i najbardziej zauważalnych objawów nadczynności tarczycy; utrata masy ciała przy zachowanym lub zwiększonym apetycie wynika ze zwiększenia metabolizmu chorego, zaburzenia wchłaniania składników odżywczych w układzie pokarmowym, przyspieszonego pasażu jelitowego, a czasami też (w skrajnych przypadkach) jest efektem częstych biegunek [1,7]

Jaki jest charakteryzujący osoby cierpiące na nadczynność tarczycy wygląd twarzy? Objawem autoimmunologicznej nadczynności tarczycy, czyli choroby Gravesa-Basedowa jest tzw. orbitopatia. I choć brzmi to dosyć skomplikowanie, tak naprawdę chodzi tu o zmianę wyglądu oczu chorego — i tzw. “wytrzeszcz” gałek ocznych. Takiemu charakterystycznemu wyglądowi oczu może towarzyszyć łzawienie, obrzęk, a w skrajnych przypadkach — problemy z zamknięciem powiek [7]. 

Nadczynność tarczycy leczenie

Leczenie nadczynności tarczycy polega oczywiście na ograniczeniu wytwarzania hormonów przez tarczycę i dzięki temu — redukcję ich stężenia we krwi. Jakie są leki na nadczynność tarczycy? Do najczęściej stosowanych farmaceutyków należą tzw. tyreostatyki — a więc leki ograniczające produkcję hormonów. Nadczynność tarczycy można też leczyć promieniotwórczym jodem — ten lek na nadczynność tarczycy powoduje nieodwracalne uszkodzenie komórek tarczycy i konieczność podawania syntetycznych hormonów tarczycy (innymi słowy: powstaje niedoczynność). Dodatkowo przydatne na nadczynność tarczycy leki to beta-blokery, które pomagają zniwelować nieprzyjemne objawy nadmiaru hormonów tarczycy — np. drżenie rąk [8].

Na pewno zastanawiasz się, dlaczego niwelujące nadczynność tarczycy leczenie, które prowadzi do powstania niedoczynności tarczycy, jest w ogóle brane pod uwagę? Musisz pamiętać, że o ile niedoczynność tarczycy nie prowadzi raczej do nagłych, poważnych powikłań zdrowotnych, o tyle nadczynność tarczycy już tak. Ekstremalnym przykładem jest tzw. przełom tarczycowy, który objawia się wysoką gorączką, bardzo szybkim biciem serca, wymiotami, biegunką i uszkodzeniem narządów wewnętrznych. Śmiertelność w przełomie tarczycowym wynosi między 30 a 50%, jest więc bardzo wysoka. Właśnie dlatego nadczynności tarczycy jest dużo bardziej niebezpieczna od niedoczynności, a jej objawy nigdy nie powinny być ignorowane!

Nadczynność tarczycy dieta

Postępowanie żywieniowe w przypadku nadczynności tarczycy jest ważnym elementem idącym w parze z leczeniem farmakologicznym. Najważniejszym czynnikiem decydującym o wyborze diety w nadczynności tarczycy jest wpływ tyroksyny i trijodotyroniny na tempo metabolizmu. Wskutek zbyt dużych ilości hormonów tarczycy tempo przemiany materii może wzrosnąć nawet o 80% [2]. Oznacza to, że wyliczone przy pomocy popularnych wzorów zapotrzebowanie energetyczne będzie zwykle zaniżone w stosunku do tego, jakie jest nasze faktyczne zapotrzebowanie. Dlaczego? Wzory te uwzględniają takie czynniki jak wiek, płeć, wzrost i masa ciała, nie są jednak “przygotowane” na sytuacje, w których metabolizm przyspiesza z powodu nadmiaru hormonów tarczycy. Jeśli więc faktyczny wzrost podstawowej przemiany materii nie będzie korespondować ze zwiększoną podażą kalorii, możemy liczyć się z niekontrolowanym i niepożądanym ubytkiem masy ciała. Osoby chore na nadczynność tarczycy często borykają się z problemem niedożywienia energetycznego, stąd ich dieta powinna obfitować w produkty bogatoenergetyczne. Co jednak ważne: należy zadbać, aby wysokoenergetyczne dodatki dostarczały przede wszystkim ważnych dla zdrowia składników odżywczych — stąd w poniższym zestawieniu nie znajdziesz np.  cukru.

Co jeść przy nadczynności tarczycy? Szczególnie polecanymi produktami, dostarczającymi dużo energii i wartości odżywczych, są:

  • orzechy (nerkowce, włoskie, migdały, brazylijskie, ziemne, laskowe, pekan, pistacje),
  • masła orzechowe
  • pestki i nasiona (nasiona słonecznika, pestki dyni),
  • suszone owoce,
  • czekolada gorzka,
  • oleje roślinne i oliwa z oliwek,
  • owoce, szczególnie banany i awokado.

W tym miejscu warto podkreślić, że w przypadku unormowania pracy tarczycy dieta powinna zostać odpowiednia dopasowana, co zwykle wiąże się z redukcją jej energetyczności tak, by nie dopuścić do zwiększenia masy ciała.

Dieta w nadczynności tarczycy powinna być ponadto bogata w:

  • białko — zwiększone zapotrzebowanie na białko jest oczywiście konsekwencją zwiększenia zapotrzebowania na energię ogółem, wynika ono również z przyspieszonego tempa metabolizmu
  • magnez – w związku z wpływem hormonów tarczycy na układ nerwowy, możemy liczyć się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na magnez w diecie; do diety warto zatem włączyć produkty bogate w ten składnik mineralny (orzechy, czekolada, kasza gryczana, nasiona słonecznika czy pestki dyni);
  • witaminy z grupy B – podobnie jak magnez biorą one udział w pracy układu nerwowego. Do źródeł witamin z grupy B możemy zaliczyć pełnoziarniste produkty zbożowe, chude mięsa i ryby, warzywa i owoce oraz orzechy.

Warto również pamiętać, że nadczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym wiąże się ze zwiększonym stanem zapalnym w organizmie. W związku z tym łagodząca nadczynność tarczycy dieta powinna zawierać produkty o działaniu przeciwzapalnym — a konkretnie kwasy omega-3 (z nasion chia, orzechów włoskich, oleju rzepakowego, siemienia lnianego, a także od czasu do czasu — z tłustych ryb morskich), polifenole zawarte w owocach jagodowych, zielonej herbacie, przyprawach, czy kakao, a także związki z grupy karotenoidów, których źródłem są m.in. pomidory, zielone warzywa, a także żółto-pomarańczowe warzywa i owoce.

Czego nie jeść przy nadczynności tarczycy? Tak naprawdę Twoja dieta powinna po prostu spełniać wymogi zdrowego sposobu żywienia, bez nadmiaru przetworzonych produktów bogatych w cukier, sól czy izomery trans kwasów tłuszczowych. W wielu źródłach możemy jednak znaleźć informacje o tym, aby przy nadczynności tarczycy unikać nadmiaru:

  • jodu — jod jest pierwiastkiem niezbędnym w zdrowej diecie, nie chodzi tu więc absolutnie o jego unikanie, a jedynie zadbanie o to, żeby jego spożycie nie było zbyt wysokie. Wydaje się, że najlepszym sposobem, żeby tego dokonać, jest ograniczenie spożycia produktów solonych solą jodowaną (tzn. głównie przetworzonych produktów, które i tak powinniśmy z diety wyeliminować). Warto podkreślić, że kwestia podaży jodu w diecie jest ciągle badana. Mimo że wiele źródeł zaleca ograniczenie ilości tego pierwiastka w trakcie leczenia nadczynności tarczycy, nowe badania wskazują, że dieta niskojodowa wcale nie wpływa na poprawę wyników terapii choroby Gravesa-Basedowa [9].
  • kawy i napojów energetyzujących — kofeina ma działanie pobudzające, może więc nasilać niektóre objawy nadczynności tarczycy (chociażby drżenie rąk, przyspieszone bicie serca czy nerwowość) 

Niedoczynność tarczycy

Pewnego rodzaju przeciwieństwem nadczynności tarczycy jest oczywiście niedoczynność tarczycy. Generalnie wyróżniane są dwa podstawowe typy tego schorzenia: pierwotna niedoczynność tarczycy (związana z zaburzeniami w obrębie samej tarczycy) i wtórna niedoczynność tarczycy (związana z zaburzeniami pracy przysadki). Niedoczynność tarczycy u mężczyzn występuje rzadziej niż u kobiet.  I choć najczęściej diagnozowaną przyczyną tej choroby jest choroba Hashimoto, nie możemy zapominać, że schorzenie to może mieć także inne przyczyny. Jakie?

Niedoczynność tarczycy przyczyny

Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?

Główną przyczyną niewystarczającego wytwarzania T3 i T4 jest choroba Hashimoto, czyli schorzenie na tle autoimmunologicznym, w którym destrukcji ulegają odpowiedzialne za wytwarzanie hormonów komórki tarczycy. O chorobie Hashimoto więcej przeczytasz tutaj.

Inne mające wpływ na niedoczynność tarczycy przyczyny to:

  • niedobór jodu, czyli pierwiastka niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy,
  • nadmiar tzw. substancji wolotwórczych — zawartych m.in. w warzywach kapustnych, manioku czy dymie tytoniowym,
  • wrodzona niedoczynność tarczycy,
  • uszkodzenie tarczycy w wyniku interwencji chirurgicznej lub napromieniowania (np. w terapii nowotworów),
  • niektóre leki (m.in. niektóre leki przeciwpadaczkowe i przeciwwirusowe),
  • zapalenia tarczycy inne niż Hashimoto [1,6].

Istnieje również schorzenie znane jako “wrodzona niedoczynność tarczycy” i ma ono zwykle związek z niedoborem jodu u matki. Jego przyczyną może być również niewyrównana niedoczynność tarczycy w ciąży.

Niedoczynność tarczycy objawy

Objawy niedoczynności tarczycy są jeszcze mniej specyficzne niż objawy nadczynności — i często są przypisywane złej diecie, małej aktywności i po prostu ogólnemu zmęczeniu. Co więcej, w przypadku  subklinicznej niedoczynności tarczycy poziom TSH jest podwyższony, jednak poziomy fT3 i fT4 są w normie, a charakteryzujące taką niedoczynność tarczycy objawy dostrzec jest jeszcze trudniej. 

Owszem, zmęczenie nie zawsze jest objawem niedoczynności tarczycy, podobnie przyrost masy ciała. Jeżeli jednak wymienione niżej objawy występują u Ciebie jednocześnie i przez długi czas, zdecydowanie warto wykonać badania tarczycy i przekonać się, czy za Twoim złym samopoczuciem nie stoi coś więcej.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?:

  • ospałość i zmęczenie,
  • przybieranie na wadze bez wyraźnego powodu — niedoczynność tarczycy a tycie to duży i dotkliwy problem dla wielu osób,
  • zwiększone poczucie zimna,
  • depresja i złe samopoczucie to dwa opisywane przez osoby chore na niedoczynność tarczycy objawy psychiczne, 
  • zaparcia,
  • zaburzenia pamięci i osłabienie koncentracji to charakteryzujące niedoczynność tarczycy objawy neurologiczne,
  • ogólne spowolnienie i zmniejszenie wydolności fizycznej,
  • wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, czasem nawet wypadanie brwi,
  • sucha skóra i rogowacenie naskórka to najbardziej powszechne opisywane przez osoby chore na niedoczynność tarczycy objawy skórne
  • obrzęki — w tym obrzęk powiek wpływający na charakteryzujący niedoczynność tarczycy wygląd twarzy 
  • zachrypnięty głos,
  • zaburzenia miesiączkowania i problemy z donoszeniem ciąży,
  • tendencje do niskiego ciśnienia krwi,
  • podwyższenie poziomu cholesterolu,
  • pogorszona tolerancja glukozy / insulinooporność [1].

Leczenie niedoczynności tarczycy

Jak leczyć niedoczynność tarczycy? Gdy badania na niedoczynność tarczycy pokazują niedobory hormonów T3 i T4 trzeba rozpocząć terapię. Leczenie niedoczynności tarczycy polega na stosowaniu terapii hormonalnej, a najczęściej podawane tabletki na niedoczynność tarczycy zawierają tyroksynę (np. eutryrox i letrox). Czasem, ale zdecydowanie rzadziej, podaje się połączenie T3 i T4 a taki lek na niedoczynność tarczycy to np. novothyral. Co jest bardzo ważne, terapia hormonalna wpływa na skutki niedoczynności tarczycy poprzez wyrównanie poziomu hormonów, jednak nie leczy jej przyczyny [10].

Niedoczynność tarczycy dieta

Co jeść w niedoczynności tarczycy? Dieta przy niedoczynności tarczycy powinna być zgodna z zapotrzebowaniem energetycznym lub, jeżeli jest taka potrzeba, zakładać minimalny deficyt kaloryczny. Jak schudnąć przy niedoczynności tarczycy? Wiele osób z nieleczoną lub źle leczoną niedoczynnością tarczycy zmaga się z nadmierną masą ciała, insulinoopornością, a także podwyższonym stężeniem cholesterolu. Należy jednak pamiętać, że wzrost masy ciała jest związany ze spowolnionym metabolizmem, którego przyczyną jest niedobór hormonów tarczycy. Przy prawidłowo leczonej niedoczynności, problem spowolnionego metabolizmu znika — dieta powinna być więc dopasowana do standardowo wyliczonej podstawowej przemiany materii. Oczywiście, jeżeli brak leczenia (często spowodowany po prostu nieświadomością) doprowadził u Ciebie do wzrostu masy ciała, warto zastosować deficyt energetyczny, nie jest on jednak czymś, co rutynowo musi być stosowane u każdej osoby z niedoczynnością. 

Ważne jest ponadto utrzymanie odpowiedniej podaży białka (ok. 10-15% energetyczności diety). Warto pamiętać, że białko ma szczególnie istotny wpływ na tempo metabolizmu, jest ono także źródłem tyrozyny — aminokwasu koniecznego do syntezy hormonów tarczycy [1]. Właśnie dlatego wspomagająca osoby chorujące na niedoczynność tarczycy dieta powinna być bogata w pełnowartościowe źródła tego makroskładnika (mięso, ryby, jajka, czy nabiał). 

Dieta w niedoczynności tarczycy powinna być ponadto bogata w:

  • błonnik pokarmowy wpływa na regulację rytmu wypróżnień, co jest istotne, biorąc pod uwagę fakt częstego występowania zaparć u chorych z niedoczynnością tarczycy. Dieta na niedoczynność tarczycy powinna zawierać 25-30 g  błonnika dziennie. Do dobrych źródeł błonnika należą warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i pestki.
  • jod — już sam niedobór jodu może prowadzić do wystąpienia niedoczynności tarczycy — a to dlatego, że jod jest pierwiastkiem koniecznym w procesie syntezy T3 i T4,. Dieta osoby z niedoczynnością tarczycy powinna być bogata w ryby i owoce morza, a stosowana sól powinna być koniecznie solą jodowaną.
  • cynk to składnik białek receptorowych dla T3, jego niedobór może więc prowadzić do zaburzeń w wykorzystywaniu tego niezbędnego hormonu. Niedobór cynku jest ponadto jedną z przyczyn nasilonego wypadania włosów, często pojawiającego się u osób z niedoczynnością tarczycy [11]. Do najlepszych źródeł cynku należą pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona, owoce morza, mięso, a także nasiona roślin strączkowych i gorzka czekolada.
  • żelazo jest składnikiem enzymu — peroksydazy jodującej, która jest konieczna na końcowym etapie syntezy hormonów tarczycy. Dobrym źródłem żelaza są: mięso, jaja, pełnoziarniste produkty zbożowe, kasza jaglana, orzechy, pestki, buraki, a także zielone warzywa i nasiona roślin strączkowych. 
  • selen jest mikroelementem koniecznym w procesie przemian T4 do docelowej formy, czyli T3, ma on także kluczowe znaczenie dla utrzymania odpowiedniej aktywności samej tarczycy. Do źródeł selenu zaliczamy ryby, mięso, jaja, płatki owsiane, brązowy ryż, a także nasiona słonecznika i orzechy [1,12].

Co pić przy niedoczynności tarczycy? Najlepiej sprawdzi się standardowa woda średniozmineralizowana, a także niesłodzona herbata. Przy niedoborze jodu możesz również rozważyć zastosowanie wody leczniczej o podwyższonej zawartości jodków (np. woda Hanna wydobywana w Szczawie koło Nowego Sącza). 

Pamiętaj, że jeżeli cierpisz na niedoczynność tarczycy dieta odchudzająca oparta na głębokim deficycie energetycznym, może pogorszyć pracę tarczycy. Bardzo ważne jest, aby deficyt był niewielki, a dieta odżywcza. 

Produkty niewskazane przy niedoczynności tarczycy:

Jeżeli chcesz dowiedzieć się czego nie jeść przy niedoczynności tarczycy, koniecznie zajrzyj do naszego artykułu o diecie w chorobie Hashimoto. Omówione zostały w nim zarówno produkty, których faktycznie warto unikać przy niedoczynności, a także te, których szkodliwe działanie jest tylko mitem.

Suplementy w chorobach tarczycy

Zanim przejdziemy do omówienia suplementów o potencjalnie korzystnym znaczeniu dla osób z chorobami tarczycy, musimy sobie powiedzieć jedno: zdrowa, zbilansowana dieta jest w stanie zrealizować zapotrzebowanie na większość składników odżywczych. Oczywiście w przypadku diet eliminacyjnych sytuacja może wyglądać inaczej, a realizacja zapotrzebowania jest często dużo trudniejsza. Musisz jednak pamiętać, że pierwszym krokiem w większości przypadków powinna być zbilansowana dieta, w dalszej kolejności — żywność wzbogacana, a dopiero później — suplementy. 

Jakie suplementy są często polecane w chorobach tarczycy? I kiedy warto rozważyć ich stosowanie?

  • Selen

Selen jako aktywny pierwiastek znajduje się w jednym z enzymów tarczycy – peroksydazie glutationowej. Ma ona za zadanie chronić tarczycę przed ciągłym stresem oksydacyjnym, który wynika z produkcji hormonów T3 i T4. Niedobór selenu może więc wpływać na nasilenie stanu zapalnego i rozwój choroby tarczycy. Dodatkowo selen wchodzi w skład dejodynaz. To enzymy zlokalizowane w wątrobie, podwzgórzu oraz tarczycy przekształcają T4 (tyroksynę) do aktywnej formy, czyli T3 (trijodotyroniny). Owszem, wyniki badań naukowych wskazują, że suplementacja selenu ma wpływ na obniżenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych, a także — że kilkumiesięczna suplementacja selenu może obniżać poziom stężenia TSH. Warto jednak zaznaczyć, że znaczenie kliniczne takiej redukcji stężeń przeciwciał i TSH nie jest do końca jasne, a dowody nie są wystarczające, aby móc zalecić rutynowe stosowanie suplementów selenu u chorych z niedoczynnością tarczycy [13,14]. Co również istotne, selen jest jednym z pierwiastków, w przypadku których granica między stężeniem optymalnym a toksycznym jest bardzo cienka — a nadmierna suplementacja może prowadzić do niebezpiecznego zatrucia selenem znanego jako selenoza [1]. Właśnie dlatego, suplementację selenu warto skonsultować z lekarzem — a najlepiej poprzedzić ją badaniem poziomu selenu w organizmie. Warto również pamiętać, aby nie przekraczać zalecanych dawek.

  •  Witamina D

Jeśli chodzi o kluczowe witaminy przy niedoczynności tarczycy, szczególne znaczenie wydaje się mieć witamina D. Aktywny biologicznie metabolit witaminy D 1,25-(OH)D wpływa na wzrost i różnicowanie komórek, syntezę niektórych hormonów oraz działanie układu odpornościowego. Mówiąc najogólniej: witaminę D powinna suplementować każda osoba, u której zdiagnozowano jej niedobór lub jest on wielce prawdopodobny. W kontekście chorób tarczycy szczególną uwagę suplementacji witaminą D powinny poświęcić osoby z chorobami na tle autoimmunologicznym [15]. Dlaczego? Jednym z czynników środowiskowych rozwoju choroby Hashimoto może być właśnie niedobór witaminy D. Jako że witamina D nie występuje powszechnie w produktach spożywczych, warto zastosować jej suplementację — zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Standardowo zalecana dawka witaminy D wynosi 2000 j.m., suplementację warto jednak poprzedzić badaniem stężenia witaminy D w osoczu, co pozwoli na dokładniejsze dobranie dawki. I na koniec jeszcze jedno: w opublikowanych w roku 2022 wynikach badania VITAL odnotowano, że suplementacja witaminą D zmniejszała ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych (w tym choroby Hashimoto) o 22% [16].  

  •  Kwasy omega-3

Z racji prozapalnego charakteru autoimmunologicznych chorób tarczycy, dieta oparta o składniki o potencjale przeciwzapalnym może być pomocnym narzędziem. Jednymi z najlepiej zbadanych składników odżywczych o potencjale przeciwzapalnym są kwasy omega-3, a to dlatego, że długołańcuchowe omega-3 znane jako EPA i DHA są substratem do syntezy cytokin przeciwzapalnych. Stąd osoby borykające się z chorobami tarczycy, a zwłaszcza Hashimoto i chorobą Gravesa-Basedowa, powinny zwrócić uwagę na podaż omega-3 wraz z dietą, a gdy nie są w stanie ich dostarczyć, rozważyć suplementację. Naturalnymi źródłami długołańcuchowych kwasów omega-3 są ryby i owoce morza, suplementacja będzie więc wskazana u osób, które eliminują te grupy produktów z diety (weganie, wegetarianie). Kwasy omega-3 to też dobre suplementy przy nadczynności tarczycy — a konkretnie autoimmunologicznej chorobie Gravesa-Basedowa — zwłaszcza że bardzo częste spożycie ryb morskich jest u tych osób niewskazane ze względu na to, że dostarczają one dużych ilości jodu. Kwasy omega-3 (zwłaszcza EPA i DHA) zdecydowanie są więc korzystnym suplementem diety w chorobach tarczycy o podłożu autoimmunologicznym — a ich stosowanie jest bezpieczne. I na koniec jeszcze jedno: w opublikowanych w roku 2022 wynikach badania VITAL odnotowano, że suplementacja kwasami omega-3 zmniejszała ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych o 15% [16].  

  •  Cynk

Cynk bierze udział w wiązaniu hormonów tarczycy — jest bowiem składnikiem ich białek receptorowych. Cynk bierze też udział w regulacji odpowiedzi układu odpornościowego, a jego niedobór jest jedną z przyczyn wypadania włosów i łysienia plackowatego u osób z niedoczynnością tarczycy [11,17]. Dlatego w przypadku problemów z tarczycą warto zrewidować swoją dietę pod kątem podaży cynku, a w przypadku jego niedoboru wprowadzić zmiany żywieniowe. Suplementacja cynku jest zasadna, jeśli nie mamy możliwości uzupełnienia tego składnika wraz z dietą lub jeśli występuje jego głęboki niedobór.

  •  Probiotyki

Probiotyki to wyselekcjonowane bakterie fermentacji mlekowej oraz drożdże. Są obecne w naszym organizmie, a regularnie dostarczane z zewnątrz wywierają na niego pozytywny wpływ. Bakterie probiotyczne oddziałują na układ pokarmowy, wykazują również pozytywne działanie na układ odpornościowy [18]. W badaniu z 2020 roku wykazano, że 8 tygodni suplementacji synbiotykiem (probiotyk + prebiotyk, czyli frakcja błonnika będąca pożywką dla korzystnych mikroorganizmów) miało efekt w postaci redukcji stężeń TSH, poziomu zmęczenia, a także koniecznych dawek lewotyroksyny (syntetycznego hormonu tarczycy). Badanie przeprowadzono w grupie osób z niedoczynnością tarczycy [19].

Jak widzisz, łagodzące nadczynność i niedoczynność tarczycy suplementy istnieją — i czasem faktycznie warto je stosować. Nie znaczy to jednak, że musisz kupować kilkanaście różnych preparatów — zwłaszcza że większość wymienionych składników możesz spokojnie dostarczyć przy pomocy zbilansowanej diety.  W kontekście suplementacji często pada pytanie o zioła na nadczynność tarczycy. Pamiętaj, żeby ziół nie przyjmować na własną rękę, ale wszystko konsultować z lekarzem.

Dołącz do 36659
zadowolonych Podopiecznych!

W Respo każda dieta jest inna, bo dopasowujemy ją idealnie do Ciebie. Osiągnij swój cel zdrowo i na swoich zasadach pod okiem dietetyka klinicznego.

Sprawdź pakiety z dietą

Niedoczynność i nadczynność tarczycy przykładowy jadłospis

Jak może wyglądać przykładowy jadłospis w chorobach tarczycy? Poniżej znajdziesz opcję idealną dla osób z autoimmunologicznymi chorobami tarczycy — czyli najczęściej chorobą Hashimoto lub Gravesa-Basedowa.


Śniadanie

Sałatka ze szpinakiem, serem pleśniowym, burakami i grzankami


Taki posiłek jest idealny na rozpoczęcie dnia — a dodatkowo dostarcza mnóstwa przeciwzapalnych składników. Szpinak i buraki są świetnymi źródłami przeciwutleniaczy, a także żelaza i błonnika. Truskawki dostarczają polifenoli oraz witaminy C, a ser jest źródłem pełnowartościowego białka.



Drugie śniadanie

Owsianka na mleku roślinnym z wiśniami, orzechami, bananem i czekoladą


Płatki owsiane są dobrym źródłem witamin z grupy B, a także selenu, cynku i błonnika. Wiśnie i gorzka czekolada mają potencjał przeciwzapalny — a wszystko dzięki wysokiej zawartości polifenoli.



Obiad

Makaron z wędzonym pstrągiem w delikatnym dipie jogurtowym


Pstrąg to dobre źródło kwasów omega-3 o potencjale przeciwzapalnym, a dodatek jogurtu naturalnego i zielonych warzyw dodatkowo zwiększa potencjał przeciwzapalny posiłku. Makaron pełnoziarnisty jest źródłem żelaza, cynku i magnezu.



Kolacja

Syrniki z owocami


Syrniki to świetny pomysł na pełnowartościowy podwieczorek — dzięki dodatkowi twarogu dostarczają one pełnowartościowego białka, a mąka pełnoziarnista jest źródłem cynku, magnezu i żelaza. Do tego pełne polifenoli owoce (najlepiej jagodowe) i ksylitol zamiast cukru, a otrzymamy posiłek bogaty w składniki przeciwzapalne.

Piśmiennictwo:

  1. Ostrowska L. Orywal K. Stefańska E. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Ostrowska L, red. Warszawa: PZWL; 2018
  2. Gawęcki J. Żywienie człowieka, Podstawy nauki o żywieniu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2017.
  3. Garber JR, Cobin RH, Gharib H, Hennessey JV, Klein I, Mechanick JI, et al. Clinical practice guidelines for hypothyroidism in adults: cosponsored by the American Association of Clinical Endocrinologists and the American Thyroid Association. Thyroid. 2012;22(12):1200-35.
  4. Stan zdrowia ludności Polski w 2019, Główny Urząd Statystyczny, 2021.
  5. Szczepańska E, Gietka-Czernel M, Jastrzębska H. Trudności w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa. Postępy Nauk Medycznych. 2017;30(12):683-8
  6. Taylor PN, Albrecht D, Scholz A, Gutierrez-Buey G, Lazarus JH, Dayan CM, et al. Global epidemiology of hyperthyroidism and hypothyroidism. Nature Reviews Endocrinology. 2018;14(5):301-16.
  7. Devereaux D, Tewelde SZ. Hyperthyroidism and thyrotoxicosis. Emergency Medicine Clinics. 2014;32(2):277-92.
  8. American Thyroid Association, Bahn RS, Burch HB, Cooper DS, et al. Hyperthyroidism and other causes of thyrotoxicosis: management guidelines of the American Thyroid Association and American Association of Clinical Endocrinologists. Thyroid. 2011;21(6):593-646.
  9. Santarosa VA, Orlandi DM, Fiorin LB, Kasamatsu TS, Furuzawa GK, Kunii IS, et al. Low iodine diet does not improve the efficacy of radioiodine for the treatment of Graves’ disease. Arch Endocrinol Metab. 2015;59(6):501-6
  10. Okosieme O, Gilbert J, Abraham P, Boelaert K, Dayan C, Gurnell M, et al. Management of primary hypothyroidism: statement by the British Thyroid Association Executive Committee. Clinical endocrinology. 2016;84(6):799-808.
  11. Betsy A, Binitha M, Sarita S. Zinc deficiency associated with hypothyroidism: an overlooked cause of severe alopecia. Int J Trichology. 2013;5(1):40-2.
  12. Pastusiak K, Michałowska J, Bogdański P, editors. Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. Forum Zaburzeń Metabolicznych; 2017.
  13. Van Zuuren EJ, Albusta AY, Fedorowicz Z, Carter B, Pijl H. Selenium supplementation for Hashimoto’s thyroiditis: summary of a Cochrane Systematic Review. European thyroid journal. 2014;3(1):25-31.
  14. Pirola I, Rotondi M, Cristiano A, Maffezzoni F, Pasquali D, Marini F, et al. Selenium supplementation in patients with subclinical hypothyroidism affected by autoimmune thyroiditis: results of the SETI study. Endocrinología, Diabetes y Nutrición (English ed). 2020;67(1):28-35.
  15. Zhao R, Zhang W, Ma C, Zhao Y, Xiong R, Wang H, et al. Immunomodulatory function of vitamin D and its role in autoimmune thyroid disease. Frontiers in immunology. 2021;12:574967.
  16. Hahn J, Cook NR, Alexander EK, Friedman S, Walter J, Bubes V, et al. Vitamin D and marine omega 3 fatty acid supplementation and incident autoimmune disease: VITAL randomized controlled trial. bmj. 2022;376.
  17. Paulazo MA, Klecha AJ, Sterle HA, Valli E, Torti H, Cayrol F, et al. Hypothyroidism-related zinc deficiency leads to suppression of T lymphocyte activity. Endocrine. 2019;66(2):266-77
  18. Knezevic J, Starchl C, Tmava Berisha A, Amrein K. Thyroid-gut-axis: how does the microbiota influence thyroid function? Nutrients. 2020;12(6):1769
  19. Talebi S, Karimifar M, Heidari Z, Mohammadi H, Askari G. The effects of synbiotic supplementation on thyroid function and inflammation in hypothyroid patients: A randomized, double‑blind, placebo‑controlled trial. Complementary Therapies in Medicine. 2020;48:102234