Jakie badania przed odchudzaniem? Poradnik

Kluczowe wnioski

• Podstawowym badaniem do wykonania przed rozpoczęciem diety jest morfologia krwi. Nieprawidłowości w jej wynikach zawsze należy skonsultować z lekarzem.
• Inne badania, które warto wykonać przed dietą odchudzającą (ale nie tylko) to m.in.: panel tarczycowy, poziom insuliny i glukozy oraz lipidogram. Sprawdź pozostałe rekomendacje.

Dlaczego badania przed dietą mają znaczenie?

Jakie badania wykonać przed dietą? Morfologia, glukoza, a może od razu rozszerzony profil wątrobowy? Czy to w ogóle ma jakieś znaczenie?

Zacznijmy od początku.

Główną zasadą diety redukcyjnej jest stosowanie deficytu kalorycznego, dobranego odpowiednio do masy ciała, wzrostu, płci, wieku i aktywności danej osoby.

To fakt, jednak samo pojęcie „dieta z deficytem energetycznym” niewiele nam mówi, a to dlatego, że każdy z nas jest czymś więcej niż sumą swojej masy ciała, wzrostu, wieku i płci.

Żeby dieta odchudzająca była NAPRAWDĘ skuteczna powinna być czymś więcej, niż tylko oderwanym od indywidualnych cech pacjenta deficytem. 

Prawdziwie skuteczny jadłospis to taki, który uwzględnia wszystko to, co sprawia, że dieta jest chętnie stosowana (czyli np. preferencje kulinarne i czas, który możemy poświęcić na gotowanie), a także bezpieczna, czyli dopasowanie do stanu zdrowia.

Dopasowanie diety do takich cech jak występowanie alergii i nietolerancji pokarmowych, czy chorób współwystępujących ma duże znaczenie i to właśnie dlatego tak ważne jest wykonanie badań, które pozwolą nam określić stan zdrowia przed rozpoczęciem diety.

Czym jest to „szerokie znaczenie”?

Ogółem znajomość stanu zdrowia i parametrów laboratoryjnych wpływa na kilka aspektów diety.

Są to:

• Bezpieczeństwo – wykonanie badań pozwala na eliminację z jadłospisu produktów, na które mamy alergię, a także ograniczenie lub eliminację produktów niewskazanych przy ewentualnych współwystępujących jednostkach chorobowych. Przykład? U osób z niedoczynnością tarczycy niewskazane będzie nadużywanie w jadłospisie warzyw kapustnych, zwłaszcza w formie surowej, za to osoby z celiakią powinny bezwzględnie wyeliminować z diety zboża zawierające gluten oraz produkty zanieczyszczone tym białkiem roślinnym.
• Wyrównanie niedoborów żywieniowych – przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki jest pierwszym krokiem do eliminacji problemów zdrowotnych związanych z niedoborami witamin i składników mineralnych. Jadłospis będzie w takiej sytuacji ukierunkowany na zwiększenie spożycia niedoborowego składnika, a uzupełnienie niedoborów będzie miało znaczenie dla ogólnego samopoczucia, a nawet… efektywności diety.
• Poprawa komfortu stosowania diety – diagnostyka w kierunku wybranych nietolerancji pokarmowych pozwoli wyeliminować z diety produkty powodujące nieprzyjemne objawy (i upewnić się, że nie eliminujemy ich niepotrzebnie)   
• Ogólna poprawa stanu zdrowia i samopoczucia – dobór diety do ewentualnych nieprawidłowości w zakresie badań laboratoryjnych jest ważnym elementem dietoterapii. Przykładem może być, chociażby dietetyczne leczenie niedokrwistości. Zwłaszcza że jej wyrównanie będzie się wiązało z poprawą samopoczucia i większymi zasobami energii, którą można spożytkować na trening, czy ogólną motywację do stosowania diety.
• Zmniejszenie ryzyka chorób przewlekłych – coraz częściej do dietetyków zgłaszają się osoby, których głównym celem jest poprawa takich parametrów jak lipidogram, poziom glukozy we krwi czy obniżenie ciśnienia tętniczego i dzięki temu, zapobieganie poważnym powikłaniom zdrowotnym.
• Weryfikacja obecności problemów ze spowolnionym tempem metabolizmu – chodzi tu głównie o parametry związane z funkcjonowaniem tarczycy (niedobór hormonów tarczycy ma związek z obniżeniem przemiany materii i utrudnioną redukcją masy ciała).
• Odpowiedni dobór podstawowych parametrów diety (makroskładniki, regularność posiłków) –  dzięki temu upewnimy się, że dieta będzie miała maksymalną skuteczność i bezpieczeństwo (mowa tu, chociażby o diecie w insulinooporności czy chorobach nerek)

Uff, całkiem tego dużo, prawda?

Właśnie dlatego, przed konsultacją z dietetykiem i rozpoczęciem odchudzania często warto wykonać badania laboratoryjne.

1. Morfologia krwi przed dietą

Podstawowe badanie do wykonania przed dietą? Oczywiście morfologia krwi!

Odpowiednia interpretacja tego podstawowego badania pozwala dowiedzieć się zaskakująco wielu rzeczy o stanie organizmu.

Choć morfologia obejmuje dość dużo różnych parametrów dotyczących krwinek czerwonych (erytrocytów), białych (leukocytów) i płytek krwi, dla dietetyka ważnych jest tak naprawdę kilka podstawowych danych.

Jakich?

Otóż:

• RBC (red blood cell) – inaczej: liczba krwinek czerwonych, czyli erytrocytów. Zmniejszenie wskaźnika RBC jest związane z niedokrwistością (inaczej anemią), jego obniżona wartość jest też związana przewodnieniem organizmu, a podwyższona z odwodnieniem. 
• Hb (hemoglobina) – kolejny wskaźnik związany z krwinkami czerwonymi, a konkretnie z zawartych w nim białkiem odpowiedzialnym za transport tlenu do tkanek. Obniżona wartość stężenia hemoglobiny jest związana z niedokrwistością. 
• HCT (hematokryt) – określa stosunek objętościowy krwinek czerwonych do krwi pełnej i określa się go za pomocą %. Obniżony hematokryt to kolejny wskaźnik niedokrwistości.
• MCV (mean corpuscular volume) – mniej znany, ale bardzo ważny wskaźnik związany z objętością krwinek czerwonych. To dzięki niemu możemy określić czy mamy do czynienia niedokrwistością mikrocytarną (z niedoboru) żelaza, czy niedokrwistością makrocytarną/megaloblastyczną (z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego, często związaną też z niedoczynnością tarczycy). Obniżona wartość wskaźnika MCV wskazuje na niedokrwistość z niedoboru żelaza, a podwyższona na niedokrwistość z niedoboru B12 lub kwasu foliowego. Wskaźnik ten umożliwia nam poznanie przyczyny niedokrwistości [1,2].

Normy wybranych parametrów morfologii przydatnych w praktyce dietetyka znajdziesz w tabeli [2-4]:

Wskaźnik	Norma dla kobiet	Norma dla mężczyzn
RBC	3,7-5,1 × 106 / µl (konkretne normy mogą się różnic w zależności od płci)
Hb	11,5-16 mg/dl	14-16 mg/dl
HCT	38-47%	40-54%
MCV	86-98 mm³, często jako normę podaje się również 82-92 fl (zawsze należy odnieść wynik do normy podawanej przez konkretne laboratorium)

Jak interpretować wyniki?

Obniżony hematokryt i hemoglobina + niskie MCV wskazują na niedokrwistość mikrocytarną, prawdopodobnie wywołaną niedoborem żelaza.

Z kolei zbyt niski hematokryt i hemoglobina + podwyższone MCV mogą świadczyć o niedoborach kwasu foliowego i/lub witaminy B12.

Oczywiście sam niedobór danego składnika odżywczego jest wart potwierdzenia.

I tak w przypadku podejrzenia niedoboru żelaza warto zwykle wykonać badanie stężenia ferrytyny (jej obniżony poziom będzie związany z obniżoną pulą magazynowanego żelaza).

Z kolei do wskaźników pomocnych w diagnostyce niedoborów witaminy B12 i kwasu foliowego należą:

• homocysteina (podwyższona przy niedoborach witaminy B12 i kwasu foliowego),
• kwas metylomalonowy (podwyższony przy niedoborach witaminy B12),
• holotranskobalamina (obniżona przy niedoborach witaminy B12),
• kwas foliowy (obniżone stężenie to oczywiście wskaźnik niedoboru tej witaminy) [2].  

Nieprawidłowości w morfologii krwi należy zawsze skonsultować z lekarzem, który może zalecić suplementację lub zapisać leki.

Warto jednak pamiętać, że dają one również ważną wskazówkę dietetykowi. Dzięki znajomości wyników morfologii Twoja dieta może zostać wzbogacona w źródła żelaza, folianów i witaminy B12, a dietetyk poświęci dodatkową uwagę zapewnieniu maksymalnego wchłaniania wymienionych składników (czyli np. unikaniu łączenia źródeł żelaza z herbatą i kawą, a łączenie ich z witaminą C).

2. Panel tarczycowy przed dietą

Przed dietą bardzo ważna jest też ocena zaburzeń hormonalnych, głównie kontrola hormonów tarczycy, ponieważ ich niedobór jest czynnikiem utrudniającym utratę nadmiernej masy ciała [5].

Diagnostyka chorób tarczycy to szeroki temat, jednak przed dietą warto tak naprawdę wykonać podstawowe badanie, czyli stężenie poziomu TSH.

TSH to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, odpowiedzialny za pobudzanie tarczycy do produkcji hormonów (T3 i T4). Jego podwyższone stężenie może wskazywać na niedoczynność tarczycy, zaś obniżone na nadczynność tarczycy.

Co ważne, stężenie TSH ulega zmianom nawet wtedy, gdy hormony tarczycy są jeszcze w normie, pozwala więc na wczesne wykrycie ewentualnych zaburzeń.

Nieprawidłowy poziom TSH jest wskazaniem do poszerzenia diagnostyki o stężenia hormonów tarczycy (fT3 i fT4) oraz, w celu poznania przyczyn problemów z tarczycą, badania przeciwciał (anty-Tg, anty-TPO, anty-TSHR) oraz USG narządu tarczowego [2].

Dlaczego jest to ważne?

Dieta w chorobach tarczycy to istotny element leczenia, mający wpływ na samopoczucie oraz łagodzenie objawów schorzeń takich jak Hashimoto czy choroba Gravesa-Basedowa.

Dietetyk mający informację o występowaniu choroby skupi się m.in. na potencjale przeciwzapalnym diety czy ograniczeniu produktów niewskazanych.

Wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy pozwala dodatkowo na wdrożenie leczenia farmakologicznego i wyrównanie tempa metabolizmu, co jest kluczowe w procesie redukcji masy ciała (doborem leków zajmuje się oczywiście lekarz endokrynolog).

👉 Z naszego bloga dowiesz się także, jak powinna wyglądać dieta w Hashimoto.

3. Poziom insuliny i glukozy a odchudzanie

Cukrzyca, insulinooporność… W obecnych czasach trudno nie wspomnieć o tych niezwykle powszechnych schorzeniach.

W celu oceny stanu gospodarki insulinowo-glukozowej, przed dietą warto wykonać przede wszystkim badanie glikemii na czczo. Pozwala ono wykluczyć lub stwierdzić występowanie stanu przedcukrzycowego, lub cukrzycy i, ewentualnie, prowadzić dalszą diagnostykę.

Interpretacja tego badania wygląda następująco:

• 3,9-5,6 mmol/l (70-100 mg/dl) – prawidłowa glikemia na czczo (NFG),
• 5,6-6,9 mmol/l (100-125 mg/dl) – nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG),
• ≥7,0 mmol/l (126 mg/dl) (stwierdzona dwukrotnie) – cukrzyca [6].

Jest to ważne badanie, ponieważ osoby z cukrzycą wymagają stosowania właściwej diety, bazującej głównie na węglowodanach o niskim indeksie i ładunku glikemicznym.

Innymi kryteriami diagnostycznymi cukrzycy są:

• glikemia przygodna – oznaczana w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia,
• OGTT – test doustnego obciążenia glukozą.

Choć najczęściej stosowanym przesiewowo badaniem, które warto wykonać przed dietą, jest właśnie glikemia na czczo [6]. 

A insulinooporność?

W jej diagnostyce szczególne znaczenie ma wskaźnik HOMA-IR wyliczany na podstawie stężeń glukozy i insuliny we krwi osoby będącej na czczo (wynik oscylujący wokół wartości 2 wskazuje zwykle na insulinooporność).

Do innych badań związanych z diagnostyką insulinooporności możemy zaliczyć m.in. test tolerancji insuliny, czy hiperinsulinemiczną-euglikemiczną klamrę metaboliczną [2,7]. 

Czy to znaczy, że każdy powinien wykonywać skomplikowane badania poziomu glukozy we krwi? Nie!

Tak naprawdę jedynym badaniem koniecznym do wykonania przed dietą jest standardowa glikemia na czczo.

Dokładniejsza diagnostyka zalecana jest głównie osobom stale przybierającym na wadze, z trudnościami w pozbyciu się nadmiernych kilogramów, spadkiem energii oraz występującą w rodzinie cukrzycą.

Główne cele dietoterapii cukrzycy, oprócz dostarczenia odpowiedniej ilości i jakości składników odżywczych, to zachowanie prawidłowych stężeń lipidów i glukozy we krwi oraz zapobieganie powikłaniom cukrzycy.

4. Lipidogram a odchudzanie

Profil lipidowy obejmuje stężenie cholesterolu całkowitego (TC), cholesterolu frakcji HDL, cholesterolu frakcji LDL oraz triglicerydów i jest badaniem wartym wykonania przed rozpoczęciem diety.

Poniżej znajdziesz wartości referencyjne dla składowych lipidogramu:

• Cholesterol całkowity: < 190 mg/dl,
• HDL-C > 40 mg/dl dla mężczyzn i > 50 mg/dl dla kobiet,
• LDL-C < 116 mg/dl,
• Trójglicerydy < 150 mg/dl [8].

Dlaczego warto wykonać pełen lipidogram?

Pamiętaj, że w skład cholesterolu całkowitego wchodzi zarówno „zły” cholesterol LDL, jak i „dobry” cholesterol HDL. Dlatego oznaczenie samego cholesterolu całkowitego nie da nam pełnego obrazu sytuacji.

Cholesterol całkowity na poziomie 190 mg/dl może być bowiem zarówno związany z cholesterolem HDL na poziomie 90 mg/dl i cholesterolem LDL na poziomie 100 mg/dl (co będzie wynikiem prawidłowym), jak i cholesterolem HDL na poziomie 30 mg/dl i cholesterolem LDL na poziomie 160 mg/dl.

Jak widzisz, w obydwu tych sytuacjach stężenie cholesterolu całkowitego wyniesie 190 mg/dl, ale sytuacja kliniczna i konieczna interwencja dietetyczna będą zupełnie inne. 

Niestety zaburzenia przemiany lipidów są ważnym czynnikiem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej.

Dobra wiadomość jest jednak taka, że do regulacji poziomu cholesterolu we krwi możemy się przyczynić dzięki odpowiedniej diecie.

👉 Jaka dieta na cholesterol jest rekomendowana? Tego również dowiesz się z naszego bloga.

5. Testy alergii pokarmowej a dieta

Czy przed dietą warto wykonać testy na alergię i nietolerancję pokarmową? Cóż: odpowiedź nie jest jednoznaczna.

Większość osób z alergią pokarmową wykonuje tego rodzaju testy wcześniej, zwłaszcza jeśli alergia wiąże się z nieprzyjemnymi, a nawet niebezpiecznymi dla życia objawami.

Najczęściej nie ma więc konieczności wykonania tego rodzaju badań bezpośrednio przed dietą.

Wskazaniem do wykonania testu alergii pokarmowej może być jednak eliminacja dużej ilości produktów „na wszelki wypadek”.

O co chodzi?

W obecnych czasach o wywoływanie alergii często oskarżane są produkty takie jak mleko, pszenica, czy soja.

W wielu przypadkach jest to jednak niczym niepoparta „samodzielna” diagnoza prowadząca do eliminacji wielu grup produktów i ryzyka niedoborów. Jeżeli więc wydaje Ci się, że jakiś produkt wywołuje u Ciebie alergię, dobrze jest wykonać test i przekonać się, czy jest to prawda. 

Jest tylko jedno „ale”, a jest nim wybór odpowiedniego testu.

Coraz popularniejsze testy polegające na oznaczeniu przeciwciał klasy IgG są zalecane przez niektórych dietetyków: głównie dlatego, że ich wyniki są bardzo efektowne (jako wynik dostajemy dokładne oznaczenia przeciwciał dla nawet około 300 pokarmów).

Rzecz w tym, że testy tego rodzaju nie są wiarygodne. Zwykle stwierdzane są w nich alergie na mnóstwo produktów, których eliminacja nie prowadzi do żadnej poprawy stanu klinicznego.

Co więcej, obecność przeciwciał IgG jest związana z kontaktem z danym rodzajem pożywienia i jest normalną reakcją organizmu na jego antygeny, a nie wskaźnikiem alergii.

Wnioski?

Wykonywanie drogich paneli alergii pokarmowej opartych o przeciwciała IgG nie ma klinicznego znaczenia, a opieranie się o ich wyniki może być związane z licznymi niedoborami pokarmowymi [9,10].

Jakie badanie alergii warto więc wykonać?

Podstawą diagnostyczną w przypadku alergii jest wywiad z pacjentem. Na podstawie objawów lekarz decyduje o dalszym przebiegu diagnostyki. Natomiast złotym standardem jest kontrolowana placebo próba prowokacyjna [11].

Kluczową rolę w rozpoznaniu alergii pokarmowej odgrywają również punktowe testy skórne. Są szybką i relatywnie dokładną metodą potwierdzania alergii pokarmowej IgE zależnej.

Alternatywą dla punktowych testów skórnych jest oznaczenie przeciwciał sIgE [13]. Są one również przydatne do potwierdzenia danych z wywiadu.

A nietolerancja pokarmowa? W tym miejscu myślisz pewnie o nietolerancji laktozy!

Jeżeli produkty mleczne z laktozą wywołują u Ciebie nieprzyjemne objawy, nie ma zwykle konieczności dodatkowego potwierdzenia występowania nietolerancji.

Wystarczy zamienić produkty z laktozą na wersję lactose-free i sprawdzić, czy doszło do poprawy.

Jeżeli jednak masz wątpliwości co do źródła problemu, do testów na nietolerancję laktozy zaliczane są:

• wodorowy test oddechowy (podstawowe badanie w nietolerancji laktozy),
• badanie pH stolca,
• badania genetyczne,
• doustny test obciążenia laktozą [12].

Inne badania przed dietą

Morfologia, glukoza na czczo, lipidogram, TSH. Takie badania przed dietą stanowią absolutną podstawę i ważną wskazówkę dla dietetyka układającego jadłospis.

Czy istnieją inne badania warte wykonania przed dietą?

Poniżej znajdziesz krótkie zestawienie badań, które często dobrze jest wykonać, zanim rozpoczniemy współpracę z dietetykiem [2]:

• Stężenie witaminy D, a konkretnie witaminy 25(OH)D – służy do oceny wysycenia organizmu witaminą D i jest pomocne przy doborze dawki suplementacji. Warto pamiętać, że witamina D powinna być suplementowana w miesiącach jesienno-zimowych niezależnie od tego, czy zostało wykonane badanie jej stężenia: taki test jest jednak najlepszym sposobem na dokładny dobór dawki.
• Enzymy wątrobowe (ALT, AST) – ich poziom pozwala ocenić kondycję wątroby i jest wskazówką dotyczącą wprowadzenia ewentualnej interwencji dietetycznej. Podwyższony poziom ALT może wskazywać na występowanie niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby (NAFLD), zaś AST wyższe niż ALT jest obecne u osób z alkoholowym stłuszczeniem i marskością wątroby.
• Kreatynina – jest to podstawowy marker pracy nerek, a jej stężenie pozwala na wyliczenie poziomu wskaźnika GFR (wskaźnik filtracji kłębuszkowej). Określenie poziomu GFR jest szczególnie ważne u osób z przewlekłą chorobą nerek i ma znaczenie przy dobieraniu w jadłospisie poziomu białka i wybranych składników mineralnych (potas, fosfor, sód). 
• Kwas moczowy – jego podwyższone stężenie jest związane z występowaniem dny moczanowej i koniecznością modyfikacji diety (zwłaszcza jeśli nie została u nas zastosowana terapia farmakologiczna). 
• Stężenie elektrolitów (sodu i potasu).

Podsumowanie

Podsumowując, wykonanie badań przed odchudzaniem jest dużą pomocą dla dietetyka i pozwala na najlepsze możliwe dopasowanie diety do potrzeb organizmu.

Pamiętaj jednak, że w razie nieprawidłowości w wynikach badań to lekarz stawia diagnozę i decyduje o dalszym leczeniu. Dietoterapia będzie natomiast niezbędnym uzupełnieniem leczenia.

Potrzebujesz diety dopasowanej do wyników badań i stanu zdrowia? Dowiedz sie, jak skorzystać ze wsparcia specjalistów i sprawdź, jak może pomóc Ci dietetyk Respo.

Piśmiennictwo: