Dietoterapia. Co to jest i jak wpływa na zdrowie?

Kluczowe wnioski

• Dietoterapia stanowi uzupełnienie farmakoterapii. Zdarza się także, że jest jedynym, skutecznym sposobem leczenia, np. przy celiakii.
• Dietoterapię wprowadza się w przypadku m.in.: alergii i nietolerancji pokarmowych, celiakii, a także chorób metabolicznych.

Znaczenie dietoterapii

Dietoterapia to obok leczenia farmakologicznego, jeden z najważniejszych czynników wpływających na leczenie wielu chorób.

Prawidłowo dobrana dieta zbilansowana pod względem makroskładników, witamin i składników mineralnych jest w stanie zmniejszyć nasilenie dolegliwości, uzupełnić niedobory związane ze stanem chorobowym, a także unormować wyniki badań biochemicznych.

Co ważne, zapotrzebowanie na składniki i tolerancja niektórych produktów jest odmienna u osób zdrowych i w wielu schorzeniach.

Właśnie dlatego ważna jest konsultacja ze specjalistą, który odpowiednio dopasuje dietę do stanu zdrowia i jednostki chorobowej.

Niejednokrotnie trzeba pogodzić zalecenia dla kilku różnych schorzeń. Dlatego planowanie diety warto powierzyć doświadczonemu dietetykowi, który Cię wesprze. Jadłospis, edukacja, budowanie nawyków — wszystko to składa się na sukces dietoterapii. I wszystko to znajdziesz rownież w naszej ofercie.

Co to jest dietoterapia?

Dietoterapia, czyli leczenie dietą towarzyszy najczęściej farmakoterapii i stanowi jej uzupełnienie, choć w niektórych jednostkach chorobowych (np. celiakii) odpowiednia dieta jest jedyną skuteczną formą leczenia.

Dietoterapia jest też często stosowana w stanach przedchorobowych, gdy leczenie farmakologiczne nie jest jeszcze konieczne, a zmiany chorobowe da się odwrócić przy pomocy odpowiedniej diety.

Przykładem może być, chociażby insulinooporność czy niezbyt nasilone dyslipidemie, czyli nieprawidłowe stężenie poszczególnych frakcji cholesterolu we krwi.

Niestety rola diety w leczeniu chorób jest wciąż za mało doceniana, pomimo wielu dowodów naukowych na jej ogromną skuteczność.

Rodzaje dietoterapii

W zależności od jednostki chorobowej rozróżniamy różne rodzaje dietoterapii.

Może ona polegać na ograniczeniu lub całkowitym wyeliminowaniu niektórych produktów, lub składników żywności.  Ma to miejsce np. w fenyloketonurii — osoby cierpiące na tę chorobę nie mogą spożywać produktów zawierających aminokwas fenyloalaninę.

Dietoterapia może mieć również na celu uzupełnienie niedoborów witamin i składników mineralnych wynikających z upośledzenia ich wchłaniania w niektórych chorobach układu pokarmowego.

Warto pamiętać, że dietoterapia nie ma na celu zastąpienia terapii farmakologicznej, jednak jej wprowadzenie stwarza dużo większe szanse na zmniejszenie lub całkowite ustąpienie dolegliwości.

W jakich przypadkach pomaga dietoterapia?

Wprowadzenie dietoterapii jest nieodłącznym elementem leczenia chorób, do których powstawania przyczyniają się czynniki żywieniowe.

Do takich przypadków zaliczamy przede wszystkim alergie i nietolerancje pokarmowe, celiakię i genetyczne choroby metaboliczne, chociażby fenyloketonurię, galaktozemię czy fruktozemię.

W tych przypadkach leczenie dietetyczne, czyli eliminacja alergizujących, źle tolerowanych, wywołujących reakcję autoimmunologiczną lub nieprawidłowo metabolizowanych składników odżywczych, jest de facto jedyną metodą leczenia [1].

O jakie składniki odżywcze chodzi i jak wygląda dietoterapia w wymienionych schorzeniach?

⏩ Alergia pokarmowa

W przypadku alergii pokarmowej należy oczywiście wyeliminować produkty zawierające wywołujące reakcję alergiczną białka.

Przede wszystkim dlatego, że reakcje alergiczne mogą być bardzo gwałtowne i prowadzić do niebezpiecznej dla życia reakcji anafilaktycznej.

Najczęściej uczulającymi produktami są: soja, pszenica, jaja, orzechy, orzeszki ziemne, białka mleka, a także ryby i skorupiaki i to one należą do najczęściej wykluczanych produktów w terapii żywieniowej [1].

Oczywiście czas eliminacji produktów nie musi być nieograniczony.

Często, zwłaszcza w przypadku małych dzieci, rozwija się tolerancja wcześniej wywołującego alergię produktu. Dotyczy to, chociażby mleka, którego białka często wywołują przemijającą z wiekiem alergię u niemowląt i małym dzieci.

⏩ Nietolerancja pokarmowa

O nietolerancji pokarmowej mówimy w przypadku, gdy nasz organizm nie jest w stanie poradzić sobie rozłożeniem (strawieniem) lub wchłonięciem składnika np. laktozy, lub histaminy.

W tym przypadku eliminacja źle tolerowanego produktu (w nietolerancji laktozy będzie to m.in. mleko) jest związana z ustąpieniem nieprzyjemnych objawów. 

⏩ Celiakia

W celiakii, chorobie autoimmunologicznej związanej z nadwrażliwością na gluten dietoterapia, czyli dieta bezglutenowa, polega na eliminacji wszystkich produktów będących źródłem glutenu, a więc wyrobów na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia i zwykle także owsa, a także produktów nimi zanieczyszczonych.

Jest to jedyna metoda leczenia celiakii i tylko restrykcyjne stosowanie zasad diety może dać efekt w postaci ustąpienia objawów.

⏩ Choroby metaboliczne

W chorobach metabolicznych eliminacja dotyczy produktów zawierających związki, których metabolizm jest zaburzony. Tego rodzaju dieta musi być stosowana od początku życia dziecka i jest jedyną formą terapii, a raczej zapobiegania objawom.

Przykład? W przypadku fenyloketonurii zaburzenia metabolizmu dotyczą aminokwasu fenyloalaniny, a dieta jest związana z eliminacją jej źródeł — m.in. ryb, mięsa, jaj, mleka, kakao, nasion roślin strączkowych, orzechów i produktów zbożowych. Dozwolone są za to specjalistyczne produkty niskobiałkowe [2].

Z kolei w przypadku innej choroby metabolicznej – galaktozemii, dietoterapia wiąże się z eliminacją źródeł cukru, galaktozy, do których zaliczamy mleko i jego przetwory, a także fermentowane produkty sojowe (np. miso, tempeh, sos sojowy) [3].

Jeszcze innym przykładem choroby metabolicznej jest fruktozemia, w której zaburzony jest metabolizm cukru owocowego, fruktozy. Wiąże się to z koniecznością wykluczenia z diety m.in. owoców, soków owocowych, miodu i niektórych warzyw.

Tak wyglądają sytuacje, w których dieta jest jedyną znaną i skuteczną metodą leczenia.

Pamiętaj jednak, że to tylko wierzchołek góry lodowej, znanej jako zastosowania dietoterapii.

Nie można zapominać, że dietoterapia jest także jednym z najważniejszych sposobów wspomagania leczenia i łagodzenia objawów w takich chorobach jak:

• cukrzyca – zarówno cukrzyca typu 1, jak i cukrzyca typu 2,
• miażdżyca i choroba wieńcowa,
• nadciśnienie tętnicze (sprawdź, jak wygląda dieta na nadciśnienie),
• przewlekła niewydolność nerek,
• choroby wątroby,
• choroby autoimmunologiczne – m.in. łuszczyca, Hashimoto, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Gravesa-Basedowa,
• trądzik i atopowe zapalenie skóry,
• choroba refluksowa przełyku,
• niedoczynność i nadczynność tarczycy,
• anemia (sprawdź, jaka powinna być dieta przy anemii),
• choroby zapalne jelit i zespół jelita drażliwego,
• dyslipidemie,
• SIBO,
• zapalenie trzustki,
• nowotwory.

Do innych zadań dietoterapii możemy zaliczyć także:

• prewencję i leczenie otyłości poprzez zmniejszenie całodziennej podaży kalorii,
• prewencję i leczenie niedożywienia poprzez dostarczanie odpowiednio dużej ilości kalorii i makroskładników.

Nie ma jednej, uniwersalnej dietoterapii, a dieta w poszczególnych schorzeniach może się drastycznie różnić. I tak w diecie w przewlekłej chorobie nerek bardzo ważne jest ograniczenie podaży białka i niektórych składników odżywczych (m.in. potasu, fosforu i sodu).

Z kolei w przypadku osób z nadciśnieniem tętniczym zwiększenie spożycia potasu będzie działaniem korzystnym [1].

Właśnie dlatego tak ważne jest zasięgnięcie porady wykwalifikowanego specjalisty, który tak dopasuje dietę, aby faktycznie pomogła ona w łagodzeniu objawów choroby.

Jaka jest skuteczność dietoterapii?

Skuteczność dietoterapii zależy od jednostki chorobowej, rodzaju interwencji dietetycznej i stopnia jej przestrzegania przez pacjenta.

W przypadku, kiedy czynniki żywieniowe są bezpośrednią przyczyną rozwoju choroby, zastosowanie dietoterapii daje blisko stuprocentową skuteczność.

Dziś wiemy już, że zmiana nawyków żywieniowych i wprowadzenie racjonalnej diety wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, spadek poziomu glukozy we krwi i zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego w organizmie.

Z kolei nieprawidłowa dieta oparta na wysokoprzetworzonych produktach, jest czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia, nadciśnienia, miażdżycy, cukrzycy, trzustki, czy wątroby, jak również nowotworów [1,4].

Również w tym przypadku zastosowanie racjonalnej diety ma bardzo duże znaczenie i to zarówno w łagodzeniu objawów choroby, jak i poprawie stanu pacjenta, ale przede wszystkim w profilaktyce poszczególnych schorzeń.

Badania krwi a dietoterapia

Regularne wykonywanie profilaktycznych badań krwi niesie wiele wskazówek dotyczących zastosowania interwencji dietetycznych. Jakie badania krwi są istotne w kontekście dopasowania dietoterapii? 

Przede wszystkim podstawowe parametry takie jak stężenie glukozy na czczo oraz poziom poszczególnych frakcji cholesterolu we krwi.

W diagnozowaniu niedoborów żywieniowych przydają się z kolei takie parametry jak m.in. ferrytyna, hemoglobina, hematokryt, objętość krwinki czerwonej (MCV), a także poziom poszczególnych witamin i składników (np. wapnia, magnezu, kwasu foliowego).

W doborze odpowiedniej dietoterapii w chorobach nerek konieczne jest z kolei zbadanie poziomu kreatyniny i wyliczanego na jej podstawie wskaźnika GFR (współczynnik przesączania kłębuszkowego).

Do innych badań, które warto wykonać przed dietą, należą m.in. poziom TSH (hormon tyreotropowy), ALT i AST (enzymy używane w podstawowej diagnostyce chorób wątroby), lipaza (choroby trzustki), czy krzywa insulinowa (insulinooporność) [5].

Wskazania do poszczególnych z nich zależą oczywiście od objawów i wskazań lekarza.

Nie należy lekceważyć nieprawidłowych wyników badań, ponieważ kontynuacja obecnego sposób odżywiania można doprowadzić do poważnych powikłań i pogorszenia stanu zdrowia.

Podsumowanie

Jak widać dietoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu i zapobieganiu wielu chorobom.

Podstawą większości diet leczniczych są szeroko pojęte zasady zdrowego odżywiania, w których zawiera się zróżnicowanie jadłospisu i jego dopasowanie do danej jednostki chorobowej (lub kilku jednostek chorobowych jednocześnie).

Zastosowanie odpowiednio dobranej dietoterapii może odczuwalnie zmniejszyć dolegliwości chorobowe i wpłynąć na poprawę komfortu życia. 

Pamiętaj, że osobą z największą wiedzą i umiejętnościami w dietoterapii jest mający wyższe wykształcenie, doświadczony dietetyk.

Właśnie takich specjalistów znajdziesz w Centrum Respo – nasi dietetycy pomogą Ci dopasować dietę do stanu zdrowia, wyników badań laboratoryjnych i poszczególnych jednostek chorobowych.

Dzięki temu Twój organizm uzyska wsparcie niezbędne w łagodzeniu objawów i skutecznej walce z chorobą, a Ty poczujesz się dużo lepiej, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. 

Zajmujemy się tworzeniem m.in.: diet Hashimoto i innych chorobach tarczycy, jadłospisów dla insulinoopornych, a także przy nietolerancjach pokarmowych. Sprawdź, jak możemy Ci pomóc!

Piśmiennictwo: