Dieta cukrzycowa dla diabetyka. Jak jeść przy cukrzycy?

Kluczowe wnioski o diecie dla cukrzyka

• Do przyczyn cukrzycy typu 2 zalicza się m.in. nadwagę i otyłość, brak aktywności fizycznej, a także choroby współistniejące, takie jak nadciśnienie tętnicze.
• Dieta cukrzycowa powinna opierać się na zasadach diety z niskim indeksem glikemicznym.
• Dieta dla cukrzyka nie powinna obejmować produktów takich jak m.in.: jasne pieczywo, tłuste produkty mleczne i tłuste mięsa, przetworzone warzywa, owoce w syropach i gazowane napoje (sprawdź pozostałe rekomendacje).
• Nieleczona cukrzyca może skutkować konsekwencjami zagrażającymi życiu, takimi jak kwasica ketonowa, dlatego nie można jej ignorować.

Jakie są typy cukrzycy?

Zanim przejedziemy do tego, jak powinna wyglądać dieta dla cukrzyka, musimy zadać sobie pytanie: na czym polega ta choroba?

Tak naprawdę to grupa chorób, która charakteryzuje się hiperglikemią (podwyższonym poziomem glukozy we krwi). Wynika z wad produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez trzustkę [1].

Cukrzyca to również jedna z najbardziej powszechnych chorób związanych ze stylem życia (w tym dietą) – a odpowiedni sposób żywienia jest kluczem do jej leczenia i kontroli.

Cukrzyca i jej typy:

• cukrzyca typu 1 – jest to choroba, w której układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki trzustki, a w konsekwencji trzustka nie jest w stanie produkować insuliny,

• cukrzyca typu 2 – najczęstszy rodzaj cukrzycy.  Jej główną przyczyną jest zaburzenie wydzielania insuliny i zmniejszenie wrażliwości tkanek na jej działanie (insulinooporność),

• cukrzyca ciężarnych — czyli cukrzycę stwierdzoną po raz pierwszy w czasie ciąży. Na ogół mija po porodzie,

• cukrzyca o znanej etiologii/wtórną — rozwijającą się razem z innymi chorobami, m.in. metabolicznymi i endokrynologicznymi [2].

Inne, rzadsze typy cukrzycy są związane np. z genetycznymi defektami komórek trzustki, insuliny, czy procesem immunologicznym (innym niż proces autoimmunologiczny zaangażowany w powstawanie cukrzycy typu 1). 

Jeśli zastanawiasz się, czy twój poziom glukozy jest w normie, pomocnym narzędziem jest tabela poziomu cukru we krwi [3]. 

Poziom glukozy we krwi	Interpretacja
70-99 mg/dl	prawidłowy poziom glukozy
100-125 mg/dl	stan przedcukrzycowy
powyżej 126 mg/dl (w minimum dwóch pomiarach)	cukrzyca

Norma cukru we krwi u dorosłych wynosi między 70 a 99 mg/dl. Po przekroczeniu tego poziomu powinna zapalić się w twojej głowie czerwona lampka ostrzegawcza. Stan przedcukrzycowy to moment, w którym jesteś o krok przed w pełni rozwiniętą cukrzycą.

W tym momencie masz jednak szansę, żeby nie dopuścić do rozwinięcia się choroby — między innymi dzięki odpowiedniej diecie.

Natomiast powtarzający się wynik powyżej 126 mg/dl świadczy o cukrzycy.

Diabetyk, czyli cukrzyk

Osoba chora na cukrzycę to diabetyk. Często używa się tego określenia jako synonimu dla słowa cukrzyk.

Rozpoznanie choroby wymaga podjęcia odpowiednich kroków i niejednokrotnie zmian, chociażby w sposobie odżywiania.

Diabetycy powinni regularnie wykonywać badania, prawidłowo się odżywiać oraz przyjmować zapisane leki. Specjalista, który zajmuje się profilaktyką, diagnozowaniem i leczeniem cukrzycy to diabetolog. 

Cukrzyca typu 2 i jej charakterystyka

Cukrzyca typu 2 jest jedną z najczęstszych współczesnych chorób związanych ze stylem życia.

Oznacza to, że cukrzyca typu 2 nie jest wyrokiem — możemy jej zapobiegać i warto to robić, bo powikłania w pełni rozwiniętej i źle kontrolowanej cukrzycy potrafią być bardzo poważne. Ale o tym za chwilę.

Najpierw odpowiedzmy sobie na pytanie: cukrzyca typu 1 a 2- czym się różnią? 

• cukrzyca typu pierwszego dotyczy 15-20% chorych , a cukrzyca typu drugiego aż 80-90% z nich,
• cukrzycę typu 1 wykrywa się głównie w dzieciństwie, cukrzycę typu 2 znacznie później,
• w cukrzycy typu 1 trzustka nie wytwarza insuliny, w cukrzycy typu 2 wytwarza jej zbyt mało lub organizm źle ją wykorzystuje,
• typ pierwszy rozwija się gwałtownie, objawy pojawiają się nagle i są nasilone, z kolei typ drugi zwykle rozwija się stopniowo i ma bardziej skryty przebieg,
• wystąpienie cukrzycy typu 1 nie zależy od Ciebie, jest to choroba autoimmunologiczna, natomiast na typ 2 masz wpływ, ponieważ jej rozwój zależy w dużej mierze od stylu życia [2].

Przyczyny cukrzycy typu 2

Główną przyczyną cukrzycy typu 2 jest insulinooporność (zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny) oraz zaburzenie wydzielania insuliny. Efektem jest podwyższony cukier we krwi. Przyczyny cukrzycy są najczęściej związane z czynnikami środowiskowymi i trybem życia.

Przyczyny cukrzycy to:

• nadwaga i otyłość (szczególnie brzuszna),
• brak aktywności fizycznej,
• wiek,
• występowanie innych chorób, np. nadciśnienia tętniczego, zespołu policystycznych jajników,
• przebyta cukrzyca ciężarnych [4].

Przyczyny cukrzycy typu 2 są więc w dużej mierze związane ze stylem życia — a dowodem niech będzie fakt, że cukrzyca typu 2 i wysoki cukier coraz częściej pojawiają się u dzieci i nastolatków, co jest związane z epidemią nadwagi i otyłości w tej grupie wiekowej. 

Jakie są objawy cukrzycy typu 2?

Jakie są najważniejsze objawy cukrzycy typu 2? Najistotniejszym jest podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemia).

Zbyt rzadkie wykonywanie badań profilaktycznych sprawia, że zazwyczaj przegapiamy początki cukrzyc, a gdy wreszcie decydujemy się je wykonać, obecne są już inne oznaki choroby.

Charakterystyczne objawy cukrzycy są ściśle związane z podwyższonym poziomem cukru we krwi — i są jego odczuwalną manifestacją.

Objawy cukrzycy typu 2:

• zwiększone pragnienie — związane ze zwiększonym oddawaniem moczu, a więc utratą wody,
• wzmożone oddawanie moczu — hiperglikemia powoduje przedostawanie się glukozy do moczu, z kolei glukoza w moczu działa jak „magnes” przyciągający wod, która rozcieńcza mocz,
• spadek masy ciała — wskazuje na znaczne ograniczenie działania insuliny (lub jej produkcji) – insulina działa jak klucz pozwalający glukozie „wejść” do komórki. Brak insuliny lub brak wrażliwości tkanek na jej działanie sprawia, że glukoza nie jest w stanie się przedostać do komórki i odżywić organizmu. Glukoza krąży więc we krwi (dlatego mówimy o hiperglikemii), ale organizm nie może przerobić jej na energię — stąd spadek masy ciała. Warto podkreślić, że spadek masy ciała jest najbardziej zauważalny u dzieci z cukrzycą typu 1,
• brak energii, ospałość i wydłużony czas snu — podobnie jak spadek masy ciała, ma to związek z brakiem/znacznym ograniczeniem możliwości przekształcania glukozy w energię,
• kłopoty ze wzrokiem — hiperglikemia objawy to także rozmycie wzroku związane z opuchlizną soczewki oka (jest to przejściowy objaw hiperglikemii) — w bardziej zaawansowanych przypadkach cukrzycy dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia naczyń krwionośnych w siatkówce oka i pogorszenia wzroku,
• drażliwość związana z wahaniami stężenia glukozy we krwi albo ograniczoną możliwością dostarczenia glukozy do komórek mózgu (przy hiperglikemii),
• zmiany ropne na skórze, świąd — hiperglikemia oznacza podwyższone stężenie glukozy we krwi, rany goją się więc gorzej i częściej ulegają zakażeniu — a to dlatego, że cukier obecny w ranach stanowi pożywkę dla chorobotwórczych mikroorganizmów, 
• stany zapalne narządów moczowo-płciowych — hiperglikemia jest związana z przedostawaniem się glukozy do moczu, a glukoza w moczu to pożywka dla bakterii i grzybów powodujących zakażenia narządów moczowo-płciowych [5].

Leczenie cukrzycy typu 2 

Aby leczenie cukrzycy było skuteczne, powinno obejmować: 

1. Edukację.

2. Wdrożenie aktywności fizycznej.

3. Leczenie dietetyczne.

4. Leczenie farmakologiczne [6].

Lekiem podawanym w pierwszym etapie jest metformina. Jeśli jej włączenie nie daje rezultatów, stosuje się leki nowej generacji i terapię dostarczającą do organizmu insulinę (insulinoterapię). Niezależnie od rodzaju metody leczenia, cel jest taki sam – utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi pacjenta.

Cukrzyca jest chorobą, która wpływa na funkcjonowanie wielu narządów i organów. Leczenie cukrzycy typu 2 pozwala wyeliminować ryzyko licznych powikłań.

Zbyt późno wykryta lub nieleczona cukrzyca może doprowadzić do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych, m.in. kwasicy ketonowej (która może skończyć się nawet śmiercią), uszkodzenia nerek, utraty wzroku czy zespołu stopy cukrzycowej (która może wymagać amputacji kończyny) [7].

Czy cukrzycę można wyleczyć?

W skrócie: nie. Ale jest też dobra wiadomość! Choć uszkodzenie komórek trzustki związane z cukrzycą jest nieodwracalne, poziomy glukozy we krwi mogą wrócić do normy.

Taki stan nazywamy remisją cukrzycy — nie jest to wyleczenie, ale częściowe lub całkowite wycofanie się objawów. Jak osiągnąć remisję cukrzycy?

Najczęstsza przyczyna remisji cukrzycy to znaczna redukcja masy ciała i powrót do normalnego BMI w przypadku osób z nadwagą lub otyłością. Niezwykle istotna w procesie redukcji masy ciała jest oczywiście prawidłowa dieta. Jak powinna wyglądać?

Dieta cukrzycowa – na czym polega?

Tzw. dieta cukrzycowa jest podstawowym elementem leczenia tej choroby.

Wprowadzenie zmian w sposobie odżywiania jest niezbędne dla unormowania poziomu glukozy we krwi. Dlatego tak ważne jest, aby wszyscy pacjenci zostali zapoznani z zasadami odżywiania i z rzetelnych źródeł czerpali wiedzę na temat tego, co jeść przy cukrzycy.

Główne zasady diety dla cukrzyka

Dieta przy cukrzycy powinna opierać się na zasadach zdrowego odżywiania. Duże znaczenie dla unormowania glikemii ma odpowiednie zbilansowanie posiłków pod względem zawartości w nich białek, tłuszczów oraz węglowodanów. 

Dieta cukrzycowa powinna bazować na zasadach diety z niskim indeksem glikemicznym. 

Więcej o indeksie glikemicznym przeczytasz w artykule: Dieta w insulinooporności.

Zasady komoponowania i jedzenia posiłków w diecie cukrzyka

Ważne jest także zadbanie o regularność w spożywaniu posiłków. Dieta diabetyka powinna być skomponowana z kilku zbilansowanych posiłków w ciągu dnia spożywanych co ok. 3 godziny. 

⏩ 1. Kaloryczność diety cukrzycowej

Pamiętaj o tym, że otyłość ma ogromne znaczenie w rozwoju cukrzycy. Zatem jeśli borykasz się z nadwagą lub otyłością, konieczne będzie zastosowanie diety redukcyjnej.

⏩ 2. Węglowodany w diecie cukrzyka

Węglowodany powinny pochodzić głównie z pełnoziarnistych zbóż. Zatem dieta cukrzyka powinna zawierać pełnoziarniste pieczywo, razowy makaron, gruboziarniste kasze czy brązowy ryż. Ta grupa produktów powinna dostarczać ok. 45% całkowitej energii w ciągu dnia.

⏩ 3. Warzywa i owoce w diecie cukrzyka

Do każdego posiłku dodaj porcję warzyw, głównie surowych, duszonych lub ugotowanych al dente.

Choć wiele osób myśli, że dieta w cukrzycy powinna eliminować owoce, nie jest to prawdą. Najlepiej jednak wybierać te z nich, które mają niski lub średni indeks glikemiczny.

Są to m.in. owoce jagodowe, grejpfruty, śliwki. Najlepszym wyborem są owoce mniej dojrzałe, spożywane na surowo i w postaci nierozdrobnionej. Owoce mogą stanowić deser po głównym posiłku lub być elementem potrawy.

Unikaj spożywania ich między posiłkami, gdyż podjadanie nie jest korzystne dla glikemii. 

⏩ 4. Tłuszcze w diecie cukrzyka

Tłuszcze powinny dostarczać 25-40% wartości energetycznej diety.

Najlepiej, aby dieta dla cukrzyków uwzględniała głównie tłuszcze pochodzenia roślinnego — a więc orzechy, nasiona, pestki, oleje roślinne (poza olejem palmowym i kokosowym).

Dieta powinna uwzględniać także ryby. Korzystne jest spożywanie 2-3 porcji ryby tygodniowo (co najmniej jedna porcja tłustej ryby morskiej bogatej w kwasy omega-3).

Warto pamiętać, że cukrzyca stanowi czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w diecie należy więc ograniczać produkty dostarczające dużych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych (masło, smalec, łój, tłuste mięso, przetwory mięsne, olej palmowy i kokosowy) i izomerów trans kwasów tłuszczowych (czekolady z nadzieniem, sklepowe ciastka, zupy w proszku, margaryny twarde).

Mają one niekorzystny wpływ na stężenie cholesterolu we krwi i mogą dodatkowo zwiększać ryzyko chorób serca. 

⏩ 5. Białko w diecie przy cukrzycy

Jako źródła białka wybieraj m.in. nabiał, mięso, ryby, jaja oraz nasiona roślin strączkowych. Energia pochodząca z białek powinna dostarczać ok. 15% kalorii spożywanych w ciągu dnia (u osób z nadmierną masą ciała i bez problemów z nerkami może to być nawet 20-30%).

U niektórych diabetyków, szczególnie korzystne może być włączanie do diety białka sojowego (np. pod postacią tofu). 

Z naszego bloga dowiesz się również więcej o innych sposobach żywienia, zalecanych przy niektórych chorobach. Dowiedz się więcej o tym, jak wygląda:

• dieta Low FODMAP,
• dieta MIND,
• dieta lekkostrawna.

Dieta cukrzycowa – co wolno, a czego nie?

Jeśli zastanawiasz się, które produkty są zalecane, a które nie powinny się znaleźć w diecie diabetyka, pomocna może być tabela z konkretnym podziałem produktów. Obrazuje ona, co może jeść cukrzyk, a czego lepiej unikać w codziennej diecie.

Co może jeść cukrzyk? Tabela:

Grupa produktów	Zalecane	Niezalecane
produkty zbożowe	pieczywo pełnoziarniste, graham, razowy, ryż brązowy, kasze gruboziarniste (np. gryczana, pęczak), makaron pełnoziarnisty	pieczywo jasne, wypieki z dodatkiem cukru, kluski z jasnej mąki, groszek ptysiowy, makaron pszenny z mąki oczyszczonej, ryż biały, drobne kasze (manna, kuskus)
produkty mleczne	mleko, kefiry, jogurty, maślanki, sery twarogowe	pełnotłuste produkty mleczne, napoje mleczne słodzone
mięso, ryby, jaja	chude drobiowe, cielęcina,młoda wołowina, królik, ryby, chude wędliny, jaja, wszystkie ryby	mięsa tłuste (np. baranina, wieprzowina, gęś), podroby, tłuste wędliny, parówki, konserwy mięsne
tłuszcze	oleje roślinne, pestki, nasiona, orzechy, awokado, margaryny miękkie wysokogatunkowe	smalec, słonina, masło, śmietana, olej kokosowy
warzywa	wszystkie warzywa świeże i mrożone, ale nierozgotowane	przetworzone warzywa (np. frytki), przetwory z warzyw zawierające cukier kandyzowane, dżemy wysokosłodzone
owoce	świeże i mrożone, nieprzejrzałe owoce	owoce w syropach, kompoty z cukrem, owoce kandyzowane, dżemy słodzone
napoje	woda mineralna, herbata i kawa bez cukru, sporadycznie soki z warzyw	napoje gazowane, słodzone cukrem, napoje alkoholowe, owocowe, lemoniada słodzona

Opracowanie własne na podstawie: Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie. PZWL, Warszawa, 2010 [8].

Wiesz już, jak ogólnie powinna wyglądać dieta w cukrzycy typu 2 – ale czy są jakieś produkty, których spożycie może być szczególnie korzystne?

A może istnieją produkty naturalnie wspomagające obniżanie stężenia glukozy we krwi? W gronie produktów o korzystnym wpływie na insulinowrażliwość produkcję insuliny i obniżanie stężenia glukozy we krwi najczęściej wymienia się m.in. cynamon, kurkumę, kozieradkę, czosnek, czy morwa biała [9].

Badania wskazują ponadto, że owoce granatu i żurawiny mogą mieć korzystny wpływ na parametry laboratoryjne osób z cukrzycą.

Z kolei spożycie borówek, jabłek, winogron oraz jogurtu naturalnego wydaje się mieć związek z obniżeniem ryzyka cukrzycy typu 2 [10,11].

Przykładowy jadłospis diety dla cukrzyków

Po zdiagnozowaniu cukrzycy warto zasięgnąć porady u dietetyka. Wyliczy on twoje zapotrzebowanie na kilokalorie oraz makroelementy w diecie. Specjalista odpowie na wszystkie nurtujące pytania oraz, w razie potrzeby, przygotuje odpowiedni jadłospis dla cukrzyka.

Jeśli przykładowa dieta osoby z nieprawidłowym poziomem glukozy we krwi, koniecznie zobacz poniższy jadłospis uwzględniający dania dla cukrzyków.

Przykładowy jadłospis dla cukrzyka:

Dieta cukrzycowa w ciąży

Cukrzyca ciężarnych to ryzyko powikłań u matki oraz zaburzeń rozwoju dziecka. Dlatego tak ważne jest regularne kontrolowanie poziomu cukru we krwi.

Jaki poziom cukru jest niebezpieczny w ciąży? Gdy pojawia się  cukrzyca ciążowa — co jeść w takim wypadku? Zalecenia są tożsame z tymi dla wszystkich diabetyków.

Pamiętaj jednak, że istnieje dodatkowa pula produktów, których nie powinny spożywać ciężarne. Należą do nich między innymi surowe ryby, mięso, jaja, niepasteryzowane sery oraz alkohol — dlatego dieta kobiety z cukrzycą ciężarnych powinna spełniać zasady diety dla cukrzyka oraz diety kobiety w ciąży. 

Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, dieta cukrzycowa w ciąży powinna dostarczać:

• 40–50% energii z węglowodanów,
• około 30% energii z białka,
• 20–30% energii z tłuszczów.

Jeśli dotyczy Cię cukrzyca ciążowa dieta powinna mieć kaloryczność dostosowaną do etapu ciąży oraz wieku, masy ciała, wzrostu i aktywności fizycznej kobiety i włączać elementy diety stosowanej w typowym przebiegu cukrzycy.

Aby mieć pewność, że stosujesz odpowiednią dietę dla ciężarnej z cukrzycą, skonsultuj się ze specjalistą.

Nasi dietetycy online pomogą Ci w dopasowaniu diety zarówno w cukrzycy ciężarnych, jak i innych typach cukrzycy (chociażby niezwykle powszechnej cukrzycy typu 2).

Odpowiednio dopasowany jadłospis, aktywność fizyczna i praca nad nawykami pomogą Ci poprawić wyniki badań — a redukcja masy ciała stanie się dla Ciebie przepustką do remisji choroby. Naprawdę jest więc o co walczyć!

Piśmiennictwo: