Dieta bezglutenowa dla dzieci. Kompleksowy poradnik

Kluczowe wnioski

• Dieta bezglutenowa u dzieci powinna być stosowana tylko w uzasadnionych przypadkach. W przeciwnym razie stwarza ryzyko niedoborów żywieniowych.
• Celiakia u dziecka może objawiać się m.in.: wzdęciami, bólami brzucha, a także przewlekłą biegunką. W przypadku postaci niemej, występują też uszkodzenia kosmków jelitowych. Zdarza się jednak również, że celiakia utajona nie daje objawów.
• W przypadku celiakii u dziecka, nawet niewielkie ilości glutenu w diecie mogą być szkodliwe. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie szeregu zasad. Sprawdź je poniżej.

Celiakia a nadwrażliwość na gluten

Czy dieta bezglutenowa daje korzyści zdrowotne? Tak… ale tylko wtedy, kiedy stosujemy ją w uzasadnionych przypadkach.

Niestety, wzrost popularności tego sposobu żywienia sprawił, że niektórzy rodzice bezpodstawnie zakazują dzieciom jeść produkty zbożowe. Stwarza to ryzyko niedoborów i utrudnia codzienne żywienie.

Tak naprawdę wyróżniamy dwie główne sytuacje, w których dieta bezglutenowa u dzieci ma sens.

Pierwszym wskazaniem do stosowania tej diety jest zdiagnozowana celiakia u dziecka.

To choroba, w której przebiegu dochodzi do zanikania kosmków jelitowych. Ma ona charakter immunologiczny oraz podłoże genetyczne i… nie da się jej wyleczyć – jedynie zahamować rozwój.

Nieleczona celiakia u dzieci wiąże się z różnymi objawami, głównie ze strony układu pokarmowego. Jej najpoważniejszymi konsekwencjami są m.in. zaburzenia wchłaniania, które grożą niedożywieniem.

Choroba może prowadzić również do:

• osteoporozy,
• marskości wątroby,
• zaburzeń neurologicznych.

Całkowita eliminacja glutenu to jedyny sposób, żeby poradzić sobie z tą chorobą [1].

Drugim wskazaniem do stosowania diety bezglutenowej u dziecka jest nadwrażliwość na ten składnik pokarmowy. Nadwrażliwość nie prowadzi do uszkodzenia jelit i nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Mimo to wywołuje nieprzyjemne objawy ze strony układu pokarmowego (i nie tylko).

Nie zagraża zdrowiu i życiu, ale negatywnie wpływa na samopoczucie. W przypadku nadwrażliwości zakres tolerancji glutenu w diecie jest kwestią indywidualną [2,3]. Sprawia to, że do żywienia możemy zwykle podejść nieco mniej restrykcyjnie.

Z naszego bloga dowiesz się także, jak powinna wyglądać zdrowa dieta dla dzieci bez wykluczenia glutenu.

Kiedy wprowadzić dietę bezglutenową u dziecka?

Dieta bezglutenowa dla dzieci może być sposobem na poprawę stanu zdrowia. Z drugiej strony zwiększa ryzyko niedoborów, utrudnia przygotowywanie posiłków i… zazwyczaj jest droższa, niż tradycyjny sposób żywienia.

Oto kiedy warto ją stosować.

Dietę bezglutenową u dziecka wprowadź wyłącznie w uzasadnionych przypadkach!

Zanim zdecydujesz się na zmianę sposobu żywienia, skonsultuj się ze specjalistą – lekarzem lub dietetykiem. Wtedy zyskasz pewność, że Twoja pociecha skorzysta na eliminacji glutenu. Szansa na to jest dosyć mała, ponieważ zaburzenia związane z glutenem dotykają zaledwie kilkanaście procent społeczeństwa [2].

Podstawą do eliminacji glutenu mogą być niewyjaśnione objawy ze strony układu pokarmowego.

Pamiętaj jednak, żeby przed wprowadzeniem zmian w diecie iść z dzieckiem do lekarza pediatry.

Potrzebujesz dowodów na to, że to właśnie gluten odpowiada za złe samopoczucie. Lekarz zleci Wam badania, które pozwolą wykryć przyczyny dolegliwości.

Jeżeli badania wykryją, że za objawy odpowiada nadwrażliwość lub celiakia u dziecka – lekarz da Wam dalsze wskazówki. Prawdopodobnie zaleci konsultację z dietetykiem, który opracuje dietę bezglutenową dla dziecka. 

A co jeśli Twoja pociecha jest całkowicie zdrowa? Wtedy zapomnij o eliminacji glutenu! Nie przyniesie to żadnych korzyści.

Wręcz przeciwnie – utrudnia gotowanie, jest drogie i wiąże się z ryzykiem deficytów wartości odżywczych. Zamiast tego lepiej będzie, jeżeli Twoje dziecko zacznie jeść zdrowe i zbilansowane posiłki.

Wciąż zastanawiasz się, czy dziecko powinno unikać glutenu? A może macie już diagnozę i potrzebujesz jadłospisu? W Respo pracujemy z podopiecznymi, którzy przy pomocy diety walczą z chorobami. Jeżeli Wy również potrzebujecie pomocy, sprawdź naszą ofertę dietetyczną dla dzieci! 🤝

Jakie są objawy celiakii u dziecka?

Celiakia u dziecka występuje w trzech różnych postaciach – jawnej, niemej i utajonej. Postacie te różnią się objawami, które możecie zaobserwować [4].

Wiele symptomów jawnej celiakii u dziecka łatwo pomylić z innymi przypadłościami układu pokarmowego. Mimo to w przebiegu choroby występują również takie, które nie są związane z jelitami i żołądkiem.

Jawna celiakia u dziecka i jej objawy [4]:

• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• zmiany skórne,
• niedokrwistość,
• utrata masy ciała,
• ogólna męczliwość,
• zwiększenie obwodu brzucha,
• przewlekła biegunka (tłuszczowa lub wodnista).

Jak widzisz, dolegliwości nie są charakterystyczne wyłącznie dla jednej choroby. Dlatego tak ważna jest odpowiednia diagnostyka, która pozwoli odkryć ich przyczynę.

Dużym wyzwaniem dla specjalistów są dwie pozostałe postacie choroby – niema oraz utajona.

Postać niema przebiega bez objawów typowych dla aktywnej choroby. Mimo to na błonie śluzowej jelita pojawiają się charakterystyczne zmiany – uszkodzenia kosmków. Dodatkowo w przypadku formy niemej mogą pojawić się: niedokrwistość, hipercholesterolemia, zaburzenia neurologiczne i próchnica zębów [4].

Ostatnia postać, czyli celiakia utajona u dziecka, nie daje żadnych objawów. Co więcej, w przypadku tej wersji choroby obserwujemy prawidłowe wyniki biopsji jelita.

W krwi możemy jednak znaleźć charakterystyczne dla choroby przeciwciała. Wskazują one na to, że w przyszłości choroba może się aktywować i prowadzić do zaniku kosmków jelitowych [4].

Skoro objawów jest tak dużo i mamy aż trzy wersje choroby… to jak ją rozpoznać? Zobacz, jakie badania w kierunku celiakii u dziecka możesz zrobić. 👇

Badania w kierunku celiakii u dziecka, czyli sposoby na rozpoznanie

Jak rozpoznać celiakię u dziecka?

Żeby lekarz postawił trafną diagnozę, potrzebujecie badań. Aktualnie podstawą diagnostyki są badania krwi oraz biopsja błony śluzowej jelita cienkiego. Same objawy choroby są jedynie wskazówką [1].

Podczas badań krwi diagnosta laboratoryjny sprawdzi, czy w organizmie znajdują się przeciwciała charakterystyczne dla choroby.

Zaliczamy do nich [1]:

• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG w klasie IgA),
• przeciwciała przeciwko endomysium (EmA w klasie IgA i IgG),
• przeciwciała przeciwko deamidowanej gliadynie (DPG w klasie IgA i IgG).

Badanie przeciwciał tTG w klasie IgA jest bardzo czułym i specyficznym testem, dlatego wykonuje się je w pierwszej kolejności. Podczas badań sprawdza się również całkowity poziom przeciwciał IgA. Jeżeli całkowity poziom jest poniżej normy, musicie sprawdzić również pozostałe przeciwciała – inne niż tTG.

Najlepiej będzie, jeśli przed pobraniem krwi skonsultujesz się z lekarzem. Tylko wtedy będziesz mieć pewność, że zrobiliście właściwe badania.

Obecność przeciwciał jest wskazaniem do biopsji błony śluzowej jelita cienkiego. Po co się ją wykonuje?

Dzięki biopsji lekarz może pobrać fragment zmienionej błony śluzowej, która następnie jest przekazywana do badania histopatologicznego. Pozwala to dokładnie ocenić uszkodzenia kosmków jelitowych.

Czasem w diagnostyce wykorzystuje się również testy genetyczne. Najczęściej wykonuje się je wtedy, kiedy pozostałe badania nie dają jasnych wyników.

Przykładowy jadłospis dla dziecka na diecie bezglutenowej

Dieta bezglutenowa u dziecka jest wymagająca. Czasem jednak nie ma innej możliwości – musicie pozbyć się z jadłospisu produktów zawierających gluten. Żeby ułatwić Ci zadanie, przygotowaliśmy uproszczony jednodniowy jadłospis i kilka praktycznych rad.

Pamiętaj, że nasz jadłospis ma tylko przedstawić Ci pomysły na posiłki. Oznacza to, że nie jest w pełni dopasowany do potrzeb Twojego dziecka. Jeżeli potrzebujesz diety dostosowanej do organizmu Twojej pociechy, koniecznie się z nami skontaktuj.

Przykładowe przepisy na diecie bezglutenowej dla dziecka:

Najważniejsze wskazówki dotyczące przestrzegania diety bezglutenowej u dziecka:

1. Jeżeli Twoje dziecko ma celiakię, to nawet minimalne ilości glutenu są szkodliwe.
2. Zawsze czytaj etykiety produktów i sprawdź je pod kątem zawartości glutenu.
3. Uważaj na to, żeby nie zanieczyszczać produktów bezglutenowych. Jeżeli np. kroisz pieczywo zawierające gluten, to umyj nóż i deskę przed dotknięciem pieczywa bezglutenowego.
4. Do zanieczyszczenia glutenem może dojść na różnych etapach, od pakowania produktu po umieszczenie go na stole.
5. Produkty bezglutenowe warto trzymać na osobnej półce, również w lodówce.
6. Szukaj produktów ze znakiem Przekreślonego Kłosa – one na pewno są bezpieczne.

Pamiętaj, że gluten znajdziesz nie tylko w produktach zbożowych.

Do zanieczyszczenia produktów bezglutenowych często dochodzi np. w magazynie. Dlatego zawsze musisz uważnie czytać etykiety! Na jakie produkty trzeba uważać? 👇 

Dieta bezglutenowa u dzieci – na jakie produkty uważać?

Dieta bezglutenowa u dzieci wymaga ostrożności, ponieważ gluten ukryty jest w wielu produktach.

Z jadłospisu koniecznie musisz wyeliminować artykuły, które mają w składzie zboża zawierające gluten.

Do tych zbóż zaliczamy:

• pszenicę (także orkisz, płaskurka, samopsza),
• niecertyfikowany owies,
• jęczmień,
• żyto.

Wspomnieliśmy jednak o tym, że produkty bezglutenowe też mogą być zanieczyszczone. Co więcej, niektóre artykuły mogą wyglądać na bezglutenowe, ale kiedy spojrzymy na skład… okazuje się, że znajdziemy tam wymienione wyżej zboża.

Z tego względu uważaj na:

• Produkty zbożowe: płatki kukurydziane, mąka ryżowa i mąka gryczana mogą być zanieczyszczone glutenem
• Mięso i przetwory mięsne: wędliny, pulpeciki i inne mięsa mogą mieć w składzie ziarna zbóż albo być zanieczyszczone glutenem
• Sosy i zasmażki: często zawierają mąkę pszenną, która jest zagęszczaczem
• Zupy i buliony: mogą zawierać gluten, który jest zagęszczaczem
• Wyroby cukiernicze: ciasta i ciasteczka często zrobione są z mąki, która zawiera gluten

Zdarza się, że gluten występuje również w produktach takich jak słodycze dla dzieci. Rozwiązanie jest jedno: zawsze czytaj etykiety i szukaj produktów ze znakiem Przekreślonego Kłosa.

Jako ciekawostkę dodamy, że gluten występuje również w kosmetykach. Nie stanowią one jednak zagrożenia dla dzieci z celiakią.

Jest to choroba układu pokarmowego, a gluten nie przenika przez skórę.

Pewne kontrowersje dotyczą jednak pomadek do ust. W ich przypadku gluten potencjalnie może dostać się do układu pokarmowego.

Pomimo tego badania pokazują, że w przypadku kosmetyków zawartość glutenu zazwyczaj nie przekracza norm przyjętych dla produktów bezglutenowych [5].

Dieta bezglutenowa a posiłki jedzone w szkole

Na sam koniec został nam temat posiłków jedzonych w szkole. Jeżeli chodzi o drugie śniadanie dla dziecka, które przygotowujesz w domu, to musisz pamiętać o wszystkich wspominanych wcześniej zasadach.

Twoja pociecha nie powinna też brać jedzenia od koleżanek i kolegów. Dotyczy to głównie mniejszych dzieci, które nie są jeszcze do końca świadome swojej choroby.

A co z obiadami na stołówce? 🏫

Wszystko zależy od tego, czy w przedszkolu lub szkole są dostępne posiłki bezglutenowe. Standardowe szkolne posiłki na pewno odpadają! Wykluczenie produktów zbożowych też nie wystarczy, ponieważ może dojść do zanieczyszczenia krzyżowego.

Musisz mieć pewność, że osoby zajmujące się żywieniem w szkole wiedzą, jakie zasady dotyczą dziecka na diecie bezglutenowej.

Mamy nadzieję, że wiesz już wszystko o diecie bezglutenowej u dziecka. Pamiętaj, że jeżeli potrzebujesz jadłospisu – możemy Ci pomóc. 😉

Piśmiennictwo: