Dieta przy dnie moczanowej. Zasady i jadłospis

Kluczowe wnioski

• Dieta przy dnie moczanowej powinna zakładać ograniczenie produktów bogatych w puryny, takich jak mięso, podroby, ryby, a także rośliny strączkowe.
• Produkty o niskiej zawartości puryn to m.in.: jaja kurze, mleko, ryż, marchewka, pomidory, kukurydza, truskawki, czereśnie i orzechy laskowe.

Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa, potocznie zwana czasem podagrą, to choroba znana ludzkości od tysiącleci.

Choć pierwszym, który ją opisał, był prawdopodobnie Hipokrates, to dowody na jej istnienie znajdowane są w egipskich mumiach sprzed 4000 lat. Wydaje się, że chorowali na nią także rzymscy cesarzowie – Neron, Kaligula czy Tyberiusz [1]. 

⏩ Przyczyny dny moczanowej

Przyczyn dny moczanowej należy szukać głównie w stylu życia, a konkretnie… w diecie.

Na stole dawnych władców znaleźć można było bowiem mnóstwo mięsa, owoców morza, a także alkoholu, m.in. piwa.

To właśnie wysokie spożycie produktów z tych grup przyczyniło się do tak dużego rozpowszechnienia dny moczanowej wśród elit czasów starożytności, średniowiecza czy baroku, ale nie wśród biedniejszych warstw społecznych [1]. 

Obecnie mięso i alkohol nie są już „zarezerwowane” dla bogaczy, a zachodni model diety predysponuje do wysokiego ich spożycia.

Efekt? Coraz większe rozpowszechnienie dny moczanowej w społeczeństwie – zależnie od populacji choruje na nią nawet 1-4% osób dorosłych [2].

W Polsce dna moczanowa dotyka 380-760 tysięcy osób [3]. 

⏩ Na czym polega dna moczanowa?

U jej podstaw leży tzw. hiperurykemia, czyli podwyższenie poziomu kwasu moczowego we krwi (najczęściej uznaje sie, że hiperurykemia to kwas moczowy > 7 mg/dl, choć według niektórych autorów już poziom > 6 mg/dl powinien zostać uznany za zbyt wysoki) [4].

Jednak samo podwyższenie kwasu moczowego we krwi to jeszcze nie dna moczanowa.

O dnie mówimy, gdy kwas moczowy wytrąca się w tkankach formie kryszatałów, a to powoduje ból, obrzęk i stan zapalny w obrębie stawów (najczęściej dotknięty jest staw śródstopno-paliczkowy w dużym palcu u stopy) [3]. 

Ryzyko dny moczanowej rośnie wraz z wiekiem, a dużo częściej chorują na nią mężczyźni.

Do dny moczanowej predysponują także pewne czynniki genetyczne, niektóre i leki i choroby metaboliczne oraz endokrynologiczne [3,5].

Nie można jednak zapominać, że dieta i nadmierna masa ciała mają ogromne znaczenie w profilaktyce i łagodzeniu objawów dny moczanowej. Badania wskazują zresztą, że osoby z nadmiarem tkanki tłuszczowej trzewnej chorują ponad dwukrotnie częściej [6]. 

Schudnij w Respo
pod okiem dietetyka!

Dopasuje Ci idealny plan zgodnie z Metodą Respo, jedyną w Polsce metodą odchudzania ze skutecznością potwierdzoną badaniami naukowymi.

Sprawdź pakiety z dietą

Dna moczanowa – jaka dieta sprawdzi się najlepiej?

Głównym „winowajcą” bolesnych objawów dny moczanowej jest podwyższony kwas moczowy. Skąd jednak kwas moczowy we krwi?

Słowo klucz brzmi tutaj: „puryny”. Puryny to związki chemiczne wchodzące m.in. w skład kwasów nukleinowych, czyli naszego DNA.

Trzeba jednak pamiętać, że puryny znajdziemy nie tylko w organizmie ludzkim, ale także w żywności.

Dostarczone z żywnością kwasy nukleinowe rozkładane są do puryn. Za to puryny są przez ludzki organizm metabolizowane do… kwasu moczowego.

Wniosek? Jedzenie dużej ilości pokarmów bogatych w puryny jest zgubne dla osób z dną moczanową [7,8].

W diecie chorych na dnę moczanową należy ograniczyć nie tylko same puryny, ale także to, co przyspiesza ich rozkład do kwasu moczowego i w ten sposób nasila objawy związane z hiperurykemią.

Takim właśnie działaniem charakteryzuje się alkohol etylowy. Innym składnikiem odżywczym przyspieszającym rozkład puryn jest wchodząca w skład cukru stołowego fruktoza [7,8].

Wiesz już co szkodzi, a co pomaga?

Przy diecie w dnie moczanowej korzystne będą produkty przyspieszające wydalanie kwasu moczowego (i tym samym pomagające obniżyć jego poziom we krwi) oraz produkty redukujące tempo jego wytwarzanie w organizmie.

Takim działaniem charakteryzują się m.in. białka mleka, herbata, a także niektóre warzywa i owoce [7].

W diecie przy dnie moczanowej istotne znaczenie mają także związki przeciwzapalne, których rolą jest łagodzenie stanu zapalnego i bólu stawów oraz neutralizowanie wolnych rodników, których ilość jest w organizmie podwyższona przy hiperurykemii.

Osoby z dną moczanową nie mogą także zapominać o wypijaniu odpowiedniej ilości płynów (odwodnienie prowadzi do wzrostu stężenia kwasu moczowego we krwi). 

Jaka dieta jest najlepsza w dnie moczanowej?

Osobom z tym schorzeniem zaleca się jadłospis z ograniczeniem produktów bogatych w puryny (zwłaszcza wysokopurynowych produktów pochodzenia zwierzęcego) oraz cukru i alkoholu. Dieta powinna mieć jednocześnie wysoki potencjał przeciwzapalny.

W przypadku osób z nadmierną masą ciała bardzo ważna jest redukcja kilogramów. Ale uwaga: zbyt szybka redukcja masy ciała, głodówki i popularne diety eliminujące węglowodany mogą podwyższać stężenie kwasu moczowego we krwi i tym samym nasilać objawy dny moczanowej.

Redukcję masy ciała należy więc prowadzić w sposób racjonalny i stopniowy. Dzięki temu efekty są trwalsze, a stosowana dieta nie spowoduje bolesnych zaostrzeń choroby [7]. 

Produkty odradzane na diecie przy dnie moczanowej

Czego nie jeść na diecie przy dnie moczanowej?

Przede wszystkim produktów bogatych we wspomniane wyżej puryny, ich ograniczenie pomaga bowiem zmniejszyć ilość kwasu moczowego w organizmie.

Do produktów o wysokiej zawartości puryn zaliczamy podroby, mięso, ryby, owoce morza, a wśród produktów nieodzwierzęcych: grzyby, wodorosty oraz nasiona roślin strączkowych. 

Wybrane produkty o wysokiej i średniej zawartości puryn – tabela [7,9]

Inne produkty, dla których nie ma miejsca w mającej łagodzić objawy dny moczanowej diecie to [7,8,10-12]:

• Alkohol – spożycie alkoholu prowadzi do zwiększonego rozkładu ATP w wątrobie (ATP to „bateria” dostarczająca organizmowi energii, a w jego skład wchodzi związek purynowy – adenina). Przyspieszony rozkład ATP oznacza, że w organizmie pojawia się więcej puryn i w efekcie kwasu moczowego. Co więcej, alkohol zwiększa produkcję kwasu mlekowego, a to związane jest z obniżonym wydalaniem kwasu moczowego z organizmu. Kwas mlekowy sprzyja także wytrącaniu się kryształów moczanowych. Dodatkowa pułapka dotyczy piwa. Nie dość, że zawiera ono etanol, to jeszcze samo w sobie jest źródłem puryn pochodzących z drożdży browarniczych. W przypadku picia piwa ryzyko zaostrzenia dny moczanowej jest więc podwójne. A inne alkohole? Badania wskazują, że do podwyższenia poziomu kwasu moczowego we krwi prowadzi także picie alkoholi spirytusowych. Wydaje się, że wyjątkiem od reguły może być wino, zwłaszcza czerwone, jest ono bowiem bogate w przeciwutleniacze, które przeciwdziałają szkodliwym skutkom hiperurykemii.
• Cukier i słodycze – popularny cukier stołowy składa się z dwóch cząsteczek: glukozy oraz fruktozy. Szczególnym zagrożeniem dla osób z dną moczanową jest fruktoza. Zaobserwowano bowiem, że jej spożycie prowadzi do większego zużywania ATP i w efekcie do wzrostu poziomu kwasu moczowego we krwi. Dodatkowym problemem jest wyrzut insuliny, do którego dochodzi po zjedzeniu produktów bogatych w cukier. Podwyższony poziom insuliny to mniejsze wydalanie kwasu moczowego i jego akumulacja w organizmie. 

Podsumowując: czego nie jeść na diecie w dnie moczanowej?

Na liście znajdziesz przede wszystkim:

• cukier i miód,
• słodzone napoje (np. słodkie napoje gazowane, lemoniady, napoje owocowe),
• słodycze,
• piwo i alkohole spirytusowe,
• podroby – zwłaszcza wątróbkę,
• wędzone szprotki, śledzie w oleju, sardynki w oleju,
• wodorosty (nori, wakame), spirulinę,
• grzyby suszone.

W diecie należy dodatkowo ograniczyć mięso i owoce morza, ich całkowita eliminacja nie jest konieczna (zwłaszcza jeśli chodzi o ryby, które zawierają korzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe).

Warto jednak zamieniać je na źródła białka o niskiej zawartości puryn.  

Produkty zalecane na diecie przy dnie moczanowej

Wiesz już, czego nie jeść na diecie przy dnie moczanowej. Które produkty warto natomiast wybierać?

Przede wszystkim dietę należy opierać o produkty niskopurynowe, a mięso i ryby zamieniać na bogatobiałkowe produkty, które mają mało puryn. Jakie? 

Wybrane produkty o niskiej zawartości puryn – tabela [7,9]:

Produkty łagodzące objawy dny moczanowej

Warto również wiedzieć, że niektóre produkty mogą łagodzić objawy dny moczanowej.

Wśród nich na wyróżnienie zasługują:

• Mleko i produkty mleczne – białka mleka (kazeina i laktoalbumina) mają wpływ na większe wydalanie kwasu moczowego z organizmu i tym samym, na obniżenie jego poziomu we krwi. Badania wskazują, że wysokie spożycie niskotłuszczowych produktów mlecznych wiąże się z ryzykiem dny moczanowej niższym o prawie 50% [7,9,13]. Co więcej, przetwory mleczne stanowią źródło witaminy D, a musisz wiedzieć, że niedobór tej witaminy związany jest z wyższym poziomem kwasu moczowego we krwi [9,14]. Jadłospis osób z dną moczanową zdecydowanie warto więc wzbogacić w jogurty naturalne (zwłaszcza niskotłuszczowe), kefir, sery twarogowe, czy „czyste” mleko. 
• Wiśnie i czereśnie – badania wskazują, że włączanie do jadłospisu wiśni i czereśni wiąże się z obniżeniem stężenia kwasu moczowego we krwi oraz o 35% niższym ryzykiem ataku bólu stawów. Wydaje się, że za takie działanie odpowiadają zawarte w wiśniach przeciwutleniacze, które znacząco obniżają stan zapalny w organizmie i w zajętych stawach. Owoce te są ponadto źródłem witaminy C, która nie tylko działa przeciwutleniająco, ale także wspomaga wydalanie kwasu moczowego [7,15,16]. 
• Produkty fermentowane – jogurt naturalny, kefir, maślanka, kiszona kapusta czy ogórki kiszone stanowią źródło probiotyków. Badania wskazują, że niektóre szczepy probiotycznych bakterii wspomagają obniżanie poziomu kwasu moczowego w organizmie i redukują stan zapalny. Z kolei produkowany przez bakterie jelitowe kwas masłowy zwiększa wydalanie kwasu moczowego z organizmu, działa przeciwzapalnie i wspomaga prawidłowe działanie szlaków metabolicznych w wątrobie [9,17]. 
• Kawa i herbata – ze względu na wysoką zawartość przeciwutleniaczy, zarówno kawa jak i herbata mogą obniżać ryzyko dny moczanowej. Badania wskazują, że wypijanie 4-5 filiżanek kawy dziennie redukuje ryzyko dny moczanowej o 40%. Picie herbaty również może być korzystne, a badania eksperymentalne pokazują, że herbata czarna, zielona, biała, żółta oraz herbata oolong obniżają aktywność enzymu odpowiedzialnego za produkcję kwasu moczowego w organizmie [11,18]. 
• Inne warzywa i owoce – wśród warzyw i owoców szczególnie korzystnych dla osób z dną moczanową wymienia się: cebulę, owoce jagodowe, ciemne winogrona oraz granaty [16,17].
• Kwasy tłuszczowe: eikozapentaenowy (obecny w oleju rybim) i γ-linolenowy (obecny w olejach z wiesiołka i ogórecznika) działają przeciwzapalnie i zmniejszają ryzyko zachorowania na dnę moczanową [7].

Ponadto wśród składników odżywczych istotnych dla osób z dną moczanową wymienia się [9]:

• witaminę C – wspomaga wydalanie kwasu moczowego z organizmu,
• witaminę D – jej niedobór wiąże się z wyższym ryzykiem dny moczanowej,
• witaminę E i beta-karoten – ze względu na ich działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające,
• potas – jego niedobór jest związany z zaburzeniami w funkcjonowaniu nerek,
• błonnik pokarmowy – stanowi pożywkę dla korzystnych bakterii jelitowych i jest substratem do produkcji kwasu masłowego.

Rekomendowany jadłospis od Respo

Jak powinien wyglądać jadłospis na diecie przy dnie moczanowej? Podstawą jest stawianie na niskopurynowe źródła białka, duże ilości warzyw oraz owoców i wysoki potencjał przeciwzapalny diety. 

Przykładowy dzień jadłospisu na diecie przy dnie moczanowej może prezentować się w następujący sposób:

Pasta jajeczno twarogowa z suszonymi pomidorami

Jajka właściwie nie zawierają puryn, są więc idealnym produktem śniadaniowym na diecie przy dnie moczanowej. Do tego świeże warzywa, twaróg, pieczywo i gotowe – niskopurynowy, pyszny posiłek już na Ciebie czeka.

Pełna wersja przepisu

Nocna owsianka z truskawkami i orzechami

Owsianka to idealny pomysł na posiłek przy dnie moczanowej – znajdziesz tu mleko i jogurt naturalny, które obniżają poziom kwasu moczowego we krwi, a także probiotyki i przeciwzapalne związki pochodzące z truskawek. 

Pełna wersja przepisu

Kokosowo dyniowa zupa z pieczonym tofu

Zupa krem z dyni to świetny, niskopurynowy obiad pełen składników przeciwzapalnych. Źródłem białka jest tu tofu, czyli sojowy serek idealny dla osób z dną moczanową. 

Pełna wersja przepisu

Koktajl jagodowo bananowy

Jagody to mega dawka przeciwutleniaczy, dlatego idealnie sprawdzą się w diecie osób z dną moczanową. Do tego słodki banan, odżywka białkowa, płatki migdałów i pyszny podwieczorek już na Ciebie czeka.

Pełna wersja przepisu

Sałatka z burratą

Burrata to pyszny wybór na diecie w dnie moczanowej – nie dość, że zawiera mało puryn, to jeszcze wspomaga wydalanie kwasu moczowego. Do tego moc warzyw i przypraw o właściwościach przeciwzapalnych, pieczywo i możesz cieszyć się pyszną, pełnowartościową kolacją. 

Pełna wersja przepisu

Dołącz do 42498
zadowolonych Podopiecznych!

W Respo każda dieta jest inna, bo dopasowujemy ją idealnie do Ciebie. Osiągnij swój cel zdrowo i na swoich zasadach pod okiem dietetyka klinicznego.

Sprawdź pakiety z dietą

Podsumowanie

Podsumowując, dieta przy dnie moczanowej powinna być dietą opartą o produkty roślinne, mleko i jego przetwory oraz jajka. Dobrze sprawdzi się tu, chociażby dieta fleksitariańska, która zakłada ograniczenie mięsa do kilku posiłków tygodniowo (ale bez obowiązku jego całkowitej eliminacji).

W diecie warto uwzględniać produkty o wysokim potencjale przeciwzapalnym, a unikać cukru, słodyczy oraz alkoholu. Co ważne, chorzy z dną moczanową muszą także pamiętać o odpowiednim nawodnieniu przy pomocy bezkalorycznych płynów (wody, kawy, herbaty).

A co z nadmiarowymi kilogramami? Racjonalna, stopniowa redukcja masy ciała to ważny element terapii dny moczanowej i hiperurykemii. Powinna być jednak prowadzona pod kontrolą dietetyka, by nie doprowadziła do zaostrzenia objawów.

Dlatego jeśli zdiagnozowano u Ciebie podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi albo chorujesz na dnę moczanową, zajrzyj do oferty Centrum Respo.

Nasi dietetycy dobiorą dla Ciebie przeciwzapalny jadłospis pełen różnorodnych smaków i pomogą zrzucić niechciane kilogramy w sposób bezpieczny, skuteczny i przyjemny!

Piśmiennictwo: