Dieta wątrobowa. Co na niej jeść, a czego unikać?

Kluczowe wnioski

• Jednym z najczęstszych schorzeń wątroby jest marskość. W jej przypadku zalecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu, a także ze zwiększoną podażą białka.
• „Dieta wątrobowa” będzie uzależniona od rodzaju schorzenia tego narządu. Dlatego kluczowym aspektem jest zawsze indywidualne jej dostosowanie do chorego i jego stanu zdrowia.

Dla kogo jest dieta wątrobowa i kiedy ją stosować?

Dieta wątrobowa to potoczne określenie diety stosowanej w schorzeniach wątroby. Nie jest to jednak poprawne określenie dla diety przy chorej wątrobie.

Prawidłowa nomenklatura określa, że w schorzeniach wątroby odpowiednim sposobem żywienia jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu [1]. 

Kiedy należy wprowadzić dietę wątrobową?

Przede wszystkim w schorzeniach, w których dochodzi do upośledzenia trawienia i wchłaniania tłuszczu. Korzyści przyniesie więc chorującym na [1]: 

• ostre i przewlekłe zapalenie wątroby,
• niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby,
• alkoholową chorobę wątroby,
• marskość wątroby.

Niech jednak nie zmyli jej nazwa – dieta wątrobowa – bo znajduje ona zastosowanie nie tylko w chorobach wątroby.

Stosowanie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczu przynosi korzyści także chorującym na kamicę pęcherzyka żółciowego, przewlekłe zapalenie trzustki i wrzodziejące zapalenie jelita grubego [1].

Głównym celem diety wątrobowej jest odciążenie wymienionych narządów i wspomaganie ich regeneracji, a także zmniejszenie objawów choroby, takich jak wzdęcia czy biegunki.

Jednak i od tych wytycznych są wyjątki. Z uwagi na mnogość różnych schorzeń wątroby zalecenia żywieniowe są odmienne w poszczególnych jednostkach chorobowych.

W przebiegu chorób wątroby dochodzi do zaburzeń przemiany różnych składników pokarmowych, nie tylko tłuszczu, stąd też dieta przy stłuszczonej wątrobie będzie wyglądała inaczej niż dieta przy marskości czy zapaleniu tego narządu. 

• Stłuszczenie wątroby – w tym przypadku bardzo istotną rolę odgrywa ograniczenie cukrów prostych w diecie, szczególnie fruktozy [2]. 
• Marskość wątroby – dużym problemem przy marskości jest niedożywienie, stąd też szczególnie istotną uwagę przykłada się do zwiększonej podaży białka, nawet do 1,5 g na kilogram masy ciała [3]. Przy marskości wątroby należy brać również pod uwagę możliwość wystąpienia powikłań, jakimi są:
  • wodobrzusze – wtedy należy ograniczyć podaż sodu i płynów,
  • encefalopatia – polecana jest zmiana źródeł białka na roślinne, a także wprowadzenie tzw. aminokwasów rozgałęzionych (BCAA), które poprawiają wchłanianie i tolerancję białka [4]. W bardzo ciężkich przypadkach ogranicza się jego spożycie, jednak zawsze pod okiem lekarza!
• Alkoholowa choroba wątroby – kluczowym aspektem w przypadku tej choroby jest oczywiście całkowita abstynencja.

Jak widzisz, choroby wątroby są sobie nierówne, dlatego najistotniejszą kwestią jest to, aby wytyczne przy schorzeniach były indywidualnie dopasowane pod pacjenta, jego stanu zdrowia i istniejącej jednostki chorobowej.

Jedną z najczęstszych chorób wątroby jest jej marskość, stąd też opisane poniżej zasady diety wątrobowej dotyczą właśnie tego schorzenia.

Zasady diety wątrobowej przy marskości

Wiesz już kiedy stosowana jest szeroko pojęta dieta wątrobowa, a także, że jej wytyczne są odmienne w różnych schorzeniach wątroby.

Jak jednak taki sposób żywienia wygląda w praktyce?

Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu jest modyfikacją znanej już diety lekkostrawnej. W diecie wątrobowej oprócz ograniczenia produktów ciężkostrawnych obciążających układ pokarmowy, dodatkowo ograniczany jest tłuszcz. 

Nadmierne spożycie tłuszczów, szczególnie nasyconych, może nasilać objawy marskości i przyspieszać postęp choroby [3]. 

Ilość do której ograniczany jest w diecie tłuszcz jest kwestią indywidualną – złotą zasadą diety wątrobowej jest redukcja tłuszczu do dobrze tolerowanego poziomu [1,5].

W praktyce dla niektórych pacjentów będzie to 25%, dla innych 20%, stąd też indywidualne podejście do każdego pacjenta jest kluczowe!

Co ważne, chodzi tutaj o ograniczenie nie tylko tłuszczu dodawanego do potraw, takiego jak olej czy masło, ale także tłuszczu zawartego w produktach spożywczych, np. w mięsie, rybach czy produktach mlecznych.

Tak samo jak zwyczajowy sposób żywienia, dieta wątrobowa powinna całkowicie pokrywać zapotrzebowanie energetyczne i dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych. 

Ze względu na ograniczenie tłuszczu w niektórych przypadkach wymagane może okazać się wprowadzenie suplementacji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E i K. 

Przy marskości wątroby szczególnie istotnym składnikiem diety jest także jest białko. Schorzenie to wiąże się z dużym ryzykiem niedożywienia – dotyczy nawet 65-90% chorych z marskością [3]!

Zwiększona podaż białka sprzyja utrzymaniu beztłuszczowej masy ciała, a także zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnego powikłania marskości wątroby – encefalopatii. 

Co można jeść na diecie wątrobowej?

Co w takim razie jeść na diecie wątrobowej?

Wbrew pozorom asortyment produktów na diecie wątrobowej wcale nie jest tak ograniczony jak to mogłoby się wydawać.

Kluczowym w stosowaniu diety łatwostrawnej z ograniczeniem tłuszczu jest odpowiedni dobór produktów, a także ich prawidłowa obróbka. 

Technikami kulinarnymi zalecanymi w diecie wątrobowej są: 

• gotowanie w wodzie, na parze,
• duszenie bez obsmażania, 
• pieczenie w folii, pergaminie. 

Niedozwolone natomiast jest smażenie i pieczenie na tłuszczu.

⏩ 1. Dieta wątrobowa a produkty zwierzęce 

Rekomendowane produkty zwierzęce:

• mięso – zalecane są przede wszystkim chude mięsa, tj.: kurczak, indyk, królik, cielęcina. W ograniczonych ilościach można spożywać wołowinę, chudy schab,
• ryby – chude ryby, tj.: dorsz, pstrąg, sola, mintaj, halibut, sandacz. Ograniczyć należy tłuste ryby, takie jak łosoś, makrela czy karp,
• mleko i przetwory mleczne – chude mleko, kefir, twaróg i jogurt naturalny <2% tłuszczu, 
• jaja – zastosowanie ma głównie białko jaja; nie spożywa się całych jaj.

⏩ 2. Dieta wątrobowa a produkty zbożowe

Zalecane produkty:

• pieczywo – najlepiej sprawdzi się jasne, pszenne: chleb, bułki, sucharki,
• makaron – drobny, nitki; nisko jajeczny,
• ryż biały,
• kasze: manna, jęczmienna, jaglana, kuskus,
• płatki: jaglane, ryżowe; najlepiej tzw. błyskawiczne. 

⏩ 3. Dieta wątrobowa a tłuszcze 

Najważniejsze jest, aby spożywać tłuszcze w indywidualnie tolerowanej ilości.

Dobrymi źródłami tłuszczów na diecie wątrobowej są: 

• oleje roślinne: rzepakowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek,
• masło o obniżonej zawartości tłuszczu,
• niskotłuszczowe margaryny.

⏩ 4. Dieta wątrobowa a owoce

W przypadku owoców najważniejszy jest ich odpowiedni dobór i obróbka. Zalecane są owoce dojrzałe, obrane ze skórki, bez pestek, pieczone lub gotowane.  

Dieta wątrobowa – jakie owoce można jeść? 

Oto rekomendowane:

• jabłka,
• brzoskwinie, morele,
• banany,
• owoce jagodowe – maliny, truskawki, jeżyny, borówki,
• owoce cytrusowe – pomarańcze, grejpfruty, mandarynki.

⏩ 5. Dieta wątrobowa a warzywa

Analogicznie jak przy owocach: kluczowy przy doborze warzyw na diecie wątrobowej jest ich wybór i przygotowanie. Jednak w przeciwieństwie do owoców zalecane są młode warzywa, zdecydowanie łatwiejsze do strawienia niż ich bardziej dojrzałe odpowiedniki. 

Zaleca się poddawanie warzyw obróbce termicznej, obieranie ich ze skórki i pozbawianie pestek. 

Jakie warzywa na diecie wątrobowej? 

Rekomendowane to:

• marchew, pietruszka, seler,
• dynia, kabaczki, 
• cukinia,  
• pomidory, 
• buraki, 
• sałata, szpinak, 
• ziemniaki.

⏩ 6. Dieta wątrobowa a słodycze

Czy dieta wątrobowa wiąże się z całkowitym wykluczeniem słodyczy? Niekoniecznie! Najważniejszy jest dobór odpowiednich słodkości, które nie zaszkodzą pracy wątroby. 

Co słodkiego można zjeść na diecie wątrobowej?

• Budyń,
• kisiel,
• galaretki owocowe,
• musy owocowe,
• pieczone owoce podawane z miodem, twarożkiem,
• kasza manna, jaglanka, ryżanka na słodko z owocami,
• biszkopt i ciasto drożdżowe.

Czego unikać przy chorej wątrobie?

Wiesz już co jeść, ale czego unikać w diecie wątrobowej? 

Lista produktów obejmuje:

• mięso – tłusta wieprzowina, baranina, gęsina, kaczki, boczek, dziczyzna, a także przetwory, takie jak pasztety czy konserwy,
• ryby – tłuste, wędzone, w oleju; konserwy rybne,
• jajka – żółtka jaj, 
• przetwory mleczne zawierające >2% tłuszczu – sery żółte i pleśniowe, śmietana, 
• tłuszcze – smalec, słonina, margaryny twarde.
• owoce – gruszki, śliwki, czereśnie, daktyle, figi; owoce w syropach, suszone i słodzone, 
• warzywa – warzywa kapustne, cebula, czosnek, pory, fasolka szparagowa, groszek zielony, awokado; warzywa marynowane, solone,
• nasiona roślin strączkowych, 
• słodycze – ciasta z dużą ilością tłuszczu lub smażone w głębokim tłuszczu, ciasta kruche, francuskie, ciasta z kremem, torty, czekolada, batony, lody, pączki, crème brulee, kogel mogel, 
• napoje – przede wszystkim alkohol (!), a także słodkie napoje, mocna kawa i herbata, 
• orzechy i nasiona. 

Przy schorzeniach wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego nie sprawdzą się także popularne diety, takie jak głodówki, dieta Dąbrowskiej czy dieta ketogeniczna. 

Przepisy i jadłospis na diecie wątrobowej

Wiesz już, jakie są zasady diety wątrobowej oraz które produkty są zalecane, a których należy unikać. Ale jak w praktyce wygląda jadłospis stosowany przy marskości wątroby?

Poniżej przedstawiliśmy przykładowe zestawienie posiłków, zgodne z zasadami diety łatwostrawnej z ograniczeniem tłuszczu. 

Dieta wątrobowa – jadłospis od Respo:

Dieta wątrobowa w ciąży

Czy dieta wątrobowa ma zastosowanie w ciąży? Okazuje się, że tak!

U niektórych ciężarnych pod koniec ciąży dochodzi do zaburzenia czynności wątroby, konkretnie – do zastoju żółci w tym narządzie. Schorzenie to nazywane jest wewnątrzwątrobową cholestazą ciężarnych [6].

Ważnym elementem wspierającym leczenie cholestazy ciężarnych jest odpowiednia dieta, nieobciążająca pracy wątroby.

Zasady żywienia w cholestazie ciężarnych powinny opierać się na zaleceniach diety łatwostrawnej z ograniczeniem tłuszczu.

Podsumowanie

Dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczu znajduje zastosowanie w wielu jednostkach chorobowych. Dieta ta wspomaga bowiem leczenie choroby, zmniejsza jej objawy i stwarza warunki do regeneracji narządów. 

Marskość wątroby to jedno z najczęstszych schorzeń tego narządu i wiąże się z dużym ryzykiem niedożywienia oraz niebezpiecznych powikłań.

Obok ograniczenia nasyconych kwasów tłuszczowych zwiększona podaż białka jest jednym z najistotniejszych elementów wspierających leczenie marskości wątroby.

Jednak ze względu na mnogość schorzeń wątroby i wynikające z tego różnice w leczeniu poszczególnych jednostek chorobowych, kluczowym aspektem diety wątrobowej jest indywidualne podejście do każdego pacjenta.

Skontaktuj się z nami i wspólnie ustalimy indywidualnie dopasowany dla Ciebie plan żywieniowy – Twoja wątroba Ci za to podziękuje!

Piśmiennictwo: