Hipoglikemia reaktywna. Przyczyny i objawy

Kluczowe wnioski

• Nieleczona hipoglikemia reaktywna może być niebezpieczna, dlatego objawów nie należy ignorować.
• Dieta przy hipoglikemii reaktywnej ma na celu zapobieganie przed nagłymi spadkami poziomu glukozy we krwi. Aby to zrobić, warto postawić na regularne i niezbyt duże posiłki, a także produkty o niskim indeksie oraz ładunku glikemicznym.

Co to jest hipoglikemia reaktywna?

W obecnych czasach chyba każdy słyszał już o takich schorzeniach jak cukrzyca, stan przedcukrzycowy czy insulinooporność.

Warto jednak wiedzieć, że nie są to jedyne zaburzenia metabolizmu glukozy i insuliny, a do zbiorowej świadomości coraz częściej przebija się jeszcze jedno – hipoglikemia reaktywna.

Co to jest hipoglikemia reaktywna?

Mianem tym określamy nadmierny spadek stężenia glukozy we krwi występujący u osób bez cukrzycy i pojawiający się najczęściej 3-5 godzin po posiłku (choć według niektórych autorów może on wystąpić nawet 1,5-2 godziny po posiłku) [1,2].

Do stwierdzenia hipoglikemii reaktywnej potrzebne jest spełnienie jednocześnie trzech kryteriów, do których zaliczamy:

1. Spadek stężenia glukozy we krwi – innymi słowy: niski poziom cukru po jedzeniu (kilka godzin po posiłku)
2. Wystąpienie objawów świadczących o zbyt niskim poziomie glukozy we krwi
3. Ustąpienie objawów po spożyciu posiłku – czyli po dostarczeniu organizmowi źródła glukozy 

Jaki poziom glukozy we krwi oznacza hipoglikemię reaktywną?

Nie zostało to do końca zdefiniowane, a w literaturze podaje się najczęściej zakres między 40 a 70 mg/dl. Warto jednak pamiętać, że objawy „niedocukrzenia” występują już przy spadku glukozy < 70 mg/dl [1,2].

Jak objawia się hipoglikemia reaktywna?

Czym są wspomniane wyżej „objawy niedocukrzenia”?

Objawy hipoglikemii reaktywnej dzielimy na 2 grupy: objawy związane z wydzielaniem związków znanych jako katecholaminy, pojawiające się przy spadku stężenia glukozy < 70 mg/dl. I objawy związane z niedostateczną ilością glukozy dostarczanej do mózgu i pojawiające się, gdy poziom glukozy spada < 50 mg/dl [1]. 

Objawy hipoglikemii reaktywnej związane z wydzielaniem katecholamin to [1-3]:

• drżenie rąk,
• kołatanie serca,
• niepokój i drażliwość,
• bladość,
• wzrost ciśnienia,
• nadmierna potliwość,
• uczucie głodu,
• nudności.

Objawy hipoglikemii reaktywnej związane z niedostatecznym dostarczaniem glukozy do mózgu to [1-3]:

• dezorientacja,
• problemy z ostrym widzeniem,
• zaburzenia koncentracji i pamięci,
• zaburzenia mowy,
• zawroty głowy,
• drgawki,
• utrata przytomności,
• w ekstremalnych przypadkach – nawet śpiączka.

Czy hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna?

Jak widzisz, objawy hipoglikemii reaktywnej to zarówno symptomy uciążliwe (ale nie niebezpieczne), jak i poważne objawy, które nieleczone mogą doprowadzić do tragedii.

Właśnie dlatego odpowiedź na często zadawane pytanie czy hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna?

Odpowiedź brzmi: tak. Nieleczona hipoglikemia reaktywna może być niebezpieczna i potrafi prowadzić do naprawdę poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Jednak nawet hipoglikemia reaktywna o mniejszym nasileniu stanowi uciążliwy problem, utrudniający codzienne funkcjonowanie, a objawy takie jak drażliwość, niepokój czy drżenie rąk są dla osób z hipoglikemią reaktywną przeszkodą w życiu zawodowym i rodzinnym.

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej

Skąd się bierze hipoglikemia reaktywna? Przyczyny hipoglikemii reaktywnej nie zostały do końca poznane.

Wydaje się jednak, że najważniejszą jest nadmierne wydzielanie insuliny związane z insulinoopornością.

O co chodzi? Po posiłku bogatym w węglowodany wzrasta poziom glukozy we krwi, a reakcją organizmu osoby z insulinoopornością jest zbyt intensywne wydzielanie insuliny i, co za tym idzie, zbyt duży spadek glukozy we krwi.

U osób z hipoglikemią reaktywną dodatkowo zaburzone są fizjologiczne mechanizmy mające „rekompensować” nagły spadek glukozy we krwi – a konkretnie, wydzielanie przez trzustkę glukagonu, który, w dużym uproszczeniu, działa przeciwnie do insuliny.

Wśród przyczyn zaburzonego wydzielania glukagonu wymienia się wysoki poziom glukagonopodobnego hormonu-1 (GLP-1), który uwalniany jest w jelicie po spożyciu posiłku.

Zaburzone wydzielanie insuliny połączone z zaburzonym wydzielaniem glukagonu będzie więc prowadziło do nadmiernego spadku glukozy we krwi – i hipoglikemii reaktywnej [1].

Warto jednak pamiętać, że insulinooporność i nadmierne wydzielanie insuliny nie są jedynymi przyczynami hipoglikemii reaktywnej.

Badania wskazują, że równie dobrze przyczyną hipoglikemii reaktywnej może być… nadmierna wrażliwość tkanek na insulinę, powodująca zbyt szybkie „wchłanianie” glukozy do komórek i tym samym spadek jej poziomu we krwi (jedną z przyczyn takiej nadmiernej insulinowrażliwości może być nadmiar GLP-1).

Do innych przyczyn hipoglikemii reaktywnej zaliczana jest tzw. glukozuria nerkowa związana z utratą glukozy z moczem. Objawy hipoglikemii reaktywnej mogą się także pojawiać u osób ze zwiększoną wrażliwością na stres oraz z wysokim poziomem lęku [1]. 

Badania diagnostyczne

Jak stawia się diagnozę hipoglikemii reaktywnej? Cóż – nie jest to łatwe, a żadne obecnie dostępne testy nie są wystarczająco dokładne.

Należy jednak pamiętać o tym, że hipoglikemia reaktywna może być zdiagnozowana tylko wtedy, gdy spadek poziomu glukozy we krwi jest związany z występowaniem objawów – i gdy objawy te ustępują po zjedzeniu posiłku zawierającego węglowodany. 

Jakie są badania diagnozujące hipoglikemię reaktywną?

Najczęściej wykonywany jest popularny test obciążenia glukozą (OGTT), w którym pacjentowi podaje się 75 g glukozy, a następnie przez 2 lub 5 godzin ocenia się zmiany poziomu glukozy i insuliny we krwi oraz występowanie objawów hipoglikemii.

Niestety test ten daje często fałszywe wyniki, a podanie dużej ilości czystej glukozy nie do końca odzwierciedla to, co dzieje się z naszym ciałem na co dzień [1].

Innym, mniej znanym badaniem wykonywanym w diagnostyce hipoglikemii reaktywnej jest tzw. posiłek testowy. Czyli posiłek, który powinien zawierać ok. 60% węglowodanów, 30% tłuszczu i 20% białka.

Badanie poziomu glukozy i insuliny po spożyciu takiego posiłku może dać wyniki nieco bardziej zbliżone do warunków „naturalnych” [1].

Za granicą test ten znany jest jako MMTT – mixed meal tolerance test, niestety w Polsce testem wykonywanym w diagnostyce hipoglikemii reaktywnej wciąż jest “zwyczajny” test obciążenia glukozą. 

Hipoglikemia reaktywna a tycie

Hipoglikemia reaktywna a tycie to temat dość złożony. Bo o ile spadek poziomu glukozy we krwi sam w sobie nie prowadzi do kumulowania tkanki tłuszczowej, to hipoglikemia reaktywna i nadwaga często występują w parze.

Dlaczego?

Nagły spadek poziomu glukozy we krwi wiąże się z odczuciem głodu, organizm chce bowiem jak najszybciej dostarczyć sobie brakującego źródła energii.

Osoby z hipoglikemią reaktywną mogą więc impulsywnie sięgać po „szybkie” źródła cukru – batoniki, słodzone napoje, słodkie wypieki itp.

Są to produkty wysokokaloryczne, więc ich regularne spożycie będzie wiązało się z nadwyżką kaloryczną i tyciem i to właśnie takie „podjadanie” stanowi główną przyczynę tycia przy hipoglikemii reaktywnej [4]. 

Hipoglikemia reaktywna – co jeść?

Co jeść przy hipoglikemii reaktywnej?

Rolą diety w hipoglikemii reaktywnej jest przede wszystkim zapobieganie nagłym spadkom poziomu glukozy we krwi i tym samym zapobieganie uciążliwym objawom oraz napadom głodu powodującym sięganie po niezdrowe przekąski.

Zalecenia żywieniowe są więc bardzo zbliżone do diety dla cukrzyka i diety przy insulinooporności. A konkretnie?

Dieta w hipoglikemii reaktywnej i jej zalecenia:

• Posiłki powinny być regularne – w ten sposób mamy większą szansę uniknięcia nagłych napadów głodu i podjadania. 
• Porcje nie powinny być zbyt duże – dlatego lepiej jest spożywać więcej małych posiłków niż mniej posiłków o większej objętości (duża objętość posiłku jest związana z szybszym wchłanianiem glukozy w przewodzie pokarmowym) [1]
• Posiłki powinny być pełnowartościowe – czyli zawierać źródło węglowodanów złożonych (np. chleb, makaron, ryż, kasza, ziemniaki, płatki zbożowe), pełnowartościowego białka (np. przetwory mleczne, jajka, ryby, mięso, nasiona roślin strączkowych, tofu), zdrowego tłuszczu (np. oliwa, oleje roślinne, awokado, orzechy) oraz jak najwięcej warzyw i owoców. Dzięki temu cukier z posiłków wchłania się wolniej, nie dochodzi więc do nagłego wzrostu, a potem spadku poziomu glukozy we krwi.
• W diecie powinny dominować produkty węglowodanowe o niskim indeksie i ładunku glikemicznym – rafinowane produkty zbożowe należy więc zamienić na produkty pełnoziarniste, dobrze sprawdzą się także świeże warzywa, owoce i nasiona roślin strączkowych. 
• Należy unikać źródeł łatwoprzyswajalnych węglowodanów – zwłaszcza słodzonych napojów, soków, nektarów, słodzonej herbaty i kawy, ale także – słodyczy, miodu, syropów, np. klonowego. 
• Mimo że owoce zawierają cukry proste, nie należy z nich rezygnować – warto jednak, żeby były elementem posiłków, a nie samodzielną przekąską (świetnym pomysłem będzie np. owoc do owsianki)
• Należy maksymalnie ograniczyć, a najlepiej całkowicie wyeliminować alkohol – jego spożycie sprzyja powstawaniu hipoglikemii. Badania wskazują, że połączenie alkoholu z dużą ilością glukozy może być szczególnie niebezpieczne, bo zwiększa ryzyko wystąpienia hipoglikemii. W praktyce dużym zagrożeniem będą więc np. drinki bazujące na coli, sokach czy słodkich smakowych syropach [5]. 

Hipoglikemia reaktywna a kawa

Hipoglikemia reaktywna a kawa to ciekawe zagadnienie, zwłaszcza że w Internecie znaleźć można doświadczenia osób, które po wypiciu kawy zaczynają odczuwać nieprzyjemne objawy charakterystyczne dla hipoglikemii.

Okazuje się, że kofeina zawarta w kawie może zwiększać wrażliwość na hipoglikemię, tzn. sprawiać, że zaczynamy mocniej odczuwać objawy niskiego cukru poziomu we krwi.

Wbrew pozorom jest to pozytywna właściwość kawy. Większa wrażliwość na hipoglikemię oznacza bowiem, że możemy szybciej reagować na niebezpieczne spadki poziomu glukozy we krwi [6].

Czy przy hipoglikemii reaktywnej można pić kawę? Tak, ale powinna to być niesłodzona kawa, najlepiej czarna. Dodatek cukru do kawy sprawia bowiem, że wypity napój sprzyja powstawaniu hipoglikemii. 

Hipoglikemia reaktywna a ciąża

Hipoglikemia reaktywna to zjawisko, które może dotyczyć również kobiet ciężarnych. Należy pamiętać, że w trakcie ciąży naturalnie rośnie oporność tkanek na insulinę, a żeby jej przeciwdziałać, trzustka zaczyna wydzielać większe ilości insuliny.

Badania wskazują, że u ciężarnych ilość wydzielanej insuliny wzrasta o 200-250% [7].

W połączeniu ze zbyt niską produkcją glukagonu może to prowadzić do epizodów hipoglikemii reaktywnej, na którą szczególnie narażone są kobiety z cukrzycą ciążową.

Hipoglikemia reaktywna w ciąży powinna może zostać rozpoznana w trakcie rutynowego badania OGTT, które przeprowadza się między 24. a 28. tygodniem ciąży.

Zaobserwowano, że dzieci matek, u których w teście OGTT obserwowana jest hipoglikemia reaktywna, mają po urodzeniu niższe wyniki w skali APGAR, niższą masę urodzeniową i częściej wymagają przyjęcia na oddział intensywnej terapii noworodka [8].

Kobiety te powinny więc pozostawać pod szczególną opieką lekarza i dietetyka, tak, by zapobiegać występowaniu epizodów hipoglikemii przy pomocy odpowiednio skomponowanej diety i regularnych posiłków. 

Przykładowy jadłospis przy hipoglikemii reaktywnej

Wiesz już, co jeść przy hipoglikemii reaktywnej, przynajmniej w teorii. A w praktyce?

Poniżej znajdziesz jednodniowy, przykładowy jadłospis przy hipoglikemii reaktywnej.

Podsumowanie

Jeśli odczuwasz negatywne skutki niskiego cukru po jedzeniu i potrzebujesz pomocy w jego ustabilizowaniu, zajrzyj do oferty Centrum Respo.

Nasi dietetycy przygotują dla Ciebie jadłospis o niskim indeksie glikemicznym, w 100% dopasowany do Twojego stanu zdrowia, planu dnia i preferencji żywieniowych.

Dzięki pomocy specjalisty epizody drażliwości i wilczego głodu po posiłkach odejdą w niepamięć, a Ty poprawisz swoje zdrowie i samopoczucie. 

Piśmiennictwo: