Rokitnik. Właściwości, działanie i przeciwwskazania

Kluczowe wnioski

• Rokitnik stanowi źródło: witamin C, E i K, polifenoli, fotosteroli, a także nienasyconych kwasów tłuszczowych.
• Właściwości rokitnika to m.in. działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe oraz immunomodulujące. Sprawdź szczegóły w tekście.

Czym jest rokitnik?

Zanim przedziemy do właściwości rokitnika, odrobina teorii i informacji dotyczących pochodzenia tej rośliny.

Rokitnik może być krzewem lub niskim drzewem. Występuje dziko w Europie i Azji, natomiast w Polsce znajdziemy naturalne stanowiska rokitnika wzdłuż wybrzeża Bałtyku [1].

Rokitnik jest również celowo nasadzany jako:

• roślina chroniąca przed erozją terenu – ze względu na gęsty system korzeniowy oraz niewielkie wymagania glebowe, idealnie nadaje się do obsadzania i stabilizacji wydm, skarp, hałd;
• roślina ozdobna,
• roślina uprawna – z uwagi na owoce o dużej wartości odżywczej, uznawane za superfoods.

Naturalne stanowiska rokitnika w Polsce są objęte ochroną. Jeśli chcemy zebrać jego owoce, musimy skorzystać z krzewów uprawnych. 

Jakie substancje zawiera rokitnik?

Owoce rokitnika są niewielkie (6-10 mm), o kulistym lub jajowatym kształcie. Przypominają owoce leśnej jagody i borówki brusznicy, ale wyróżnia je wyjątkowo intensywny, pomarańczowy kolor.

Duże ilości owoców wyrastają bezpośrednio z pędów, „oblepiając” gałęzie krzewu. Mają cierpki, kwaśny i lekko gorzkawy smak, który łagodnieje po pierwszych przymrozkach.

Zapach owoców rokitnika jest jagodowo-cytrusowy z łagodnymi nutami przypominającymi zapach świeżego ananasa lub truskawki [2].

Rokitnik jest doskonałym źródłem takich składników aktywnych jak:

• witamina C,
• witamina E,
• witamina K,
• przeciwzapalne polifenole (m.in. flawonoidy, karotenoidy),
• przeciwutleniające fitosterole,
• nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, omega-6, omega-7 i omega-9, a przede wszystkim kwasy: alfa-linolenowy (ALA), gamma-linolenowy (GLA)  oraz unikalny kwas palmitooleinowy [3-5].

W owocach rokitnika znajdziemy również niewielkie ilości: wapnia, żelaza, potasu, cynku, miedzi, manganu i niektórych witamin z grupy B [3].

Owoce rokitnika są źródłem około 200 bioaktywnych substancji [6].

Właściwości lecznicze i działanie rokitnika

Czas na właściwości lecznicze rokitnika, które budzą zainteresowanie wielu osób.

Naukowa nazwa rokitnika – Hipophae – pochodzi z greki i oznacza „lśniącego konia” (gr. híppos – koń, pháo – błyszczeć).

Wyjątkowe właściwości rokitnika były znane w już starożytnej Grecji w której, jak możemy się domyślać, karmiono konie rokitnikiem dla poprawy kondycji sierści i nadania jej blasku [7].

Jego owoce od wieków są wykorzystywane w wielu częściach świata jako składnik potraw i element lokalnej medycyny ludowej [3].

Na co jest rokitnik i jakie ma właściwości? 

Ze względu na zawarte w owocach składniki aktywne, rokitnik ma działanie:

• przeciwzapalne,
• przeciwutleniające (antyoksydacyjne),
• przeciwnowotworowe,
• wspierające pracę układu odpornościowego (immunomodulujące) [3].

Co w takim razie wyleczy rokitnik?

Chociaż owoce mają pozytywny wpływ na nasze zdrowie, nie możemy mówić o właściwościach leczniczych rokitnika. Działanie lecznicze jest zarezerwowane dla preparatów o statusie leku.

Rokitnik możemy tym samym uznać za produkt o działaniu prozdrowotnym, bogaty w bioaktywne składniki, w tym witaminy i minerały. 

⏩ 1. Działanie przeciwbakteryjne

Owoce rokitnika mają potwierdzone badaniami działanie przeciwbakteryjne. Fermentowany sok z rokitnika skutecznie zwalczał bakterie Escherichia coli oraz Staphylococcus aureus, gronkowca złocistego [8].

W innym badaniu połączenie rozcieńczonych soków z rokitnika i jeżyn hamowało wzrost siedmiu gatunków bakterii, mogących powodować próchnicę i zapalenie dziąseł [9].

Warto podkreślić, że cytowane badania są na razie badaniami in vitro, czyli poza ludzkim organizmem, a nie badaniami eksperymentalnymi przeprowadzanymi w grupie chorych.

Nie znamy jeszcze dokładnego działania, dawkowania i potencjalnych skutków ubocznych stosowania wyciągów z rokitnika.

⏩ 2. Wpływ na stan skóry

Produkty bazujące na owocach rokitnika wykazały działanie:

• przeciwłojotokowe i pomocne w terapii trądziku,
• łagodzące w łuszczycy i atopowym zapaleniu skóry (AZS),
• ułatwiające gojenie ran i odleżyn.

Coraz większą popularność zyskują kosmetyki zawierające wyciągi z rokitnika. Przypisuje się im właściwości poprawiające elastyczność i wyrównujące koloryt skóry [4,6].

Olej z rokitnika łatwo przenika przez naskórek i poprawia krążenie krwi w skórze właściwej, ułatwiając dotlenienie skóry i usunięcie toksyn [10].

⏩ 3. Wpływ na układ krążenia

Owoce rokitnika i pochodzące z nich przetwory mają pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy.

Badania potwierdzają działanie:

• hamujące agregację płytek krwi (działanie przeciwzakrzepowe),
• obniżające ciśnienia tętnicze krwi,
• zmniejszającej ryzyko choroby niedokrwiennej serca i niewydolności mięśnia sercowego [2,4].

Wstępne badania przeprowadzone na szczurach wskazywały na działanie obniżające poziom cholesterolu we krwi.

Jednak późniejsze eksperymenty na grupach ludzkich nie potwierdziły tych wyników, prawdopodobnie z uwagi na niższe spożycie jagód rokitnika w przeliczeniu na kilogram masy ciała ludzkich uczestników badań [2]. 

⏩ 4. Wpływ na poziom cukru we krwi

To jednak wciąż nie wszystko, jeśli chodzi o właściwości rokitnika.

Badania dotyczące wpływu na parametry związane z gospodarką cukrową organizmu są stosunkowo niewielkie, ale dają obiecujące wyniki, jeśli chodzi o zastosowanie tej rośliny.

Spożywanie rokitnika może obniżać poziom glukozy na czczo i łagodzić istniejące już powikłania cukrzycy.

Jedno z badań wykazało, że regularne spożycie suszonych owoców rokitnika w formie proszku skutecznie obniża poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c), czyli wskaźnika służącego do kontroli wyrównania cukrzycy [4].

Owoce rokitnika charakteryzuje niewielka zawartość cukrów prostych, zaledwie 2-5%, przez co mają bardzo niski indeks glikemiczny [2]. 

Jak stosować rokitnik?

No dobrze, do czego nadaje się rokitnik?

Oczywiście możemy spożywać surowe owoce rokitnika, jednak bardzo często ich smak okazuje się zbyt intensywny – kwaśny i lekko gorzkawy. Złagodzenie smaku może ułatwić przetworzenie świeżych jagód.

Z owoców rokitnika najczęściej wytwarza się:

• sok z miąższu,
• olej z nasion.

Sok wyciśnięty z jagód doskonałym źródłem witaminy C i innych antyoksydantów (m.in. karotenoidów), a olej z nasion składa się głównie z przeciwzapalnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. 

Rokitnik to jednak nie tylko owoce – liście również mają działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Są wykorzystywane głównie w medycynie ludowej do przyrządzania naparów ziołowych i infuzji [2,4]. 

Przeciwwskazania do stosowania rokitnika

Czy stosowanie rokitnika ograniczają jakieś przeciwwskazania?

Zdrowe dorosłe osoby mogą spożywać rokitnik w dowolnej postaci: świeżych owoców, suszu, oleju, soku, czy dżemów. Należy zachować ostrożność planując włączenie rokitnika do diety małych dzieci i seniorów.

Wysoka zawartość witaminy C może u bardziej wrażliwych osób powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe. 

Wprowadzenie do diety przetworów z rokitnika może być też złym pomysłem u osób cierpiących na konkretne choroby nerek, trzustki i wątroby, w tym choroby dróg żółciowych. W takim wypadku warto zasięgnąć porady lekarza prowadzącego. 

Rokitnik w ciąży

Czy można jeść rokitnik będąc w ciąży? Czy jest to bezpieczne?

Aktualnie nie mamy badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania rokitnika w ciąży. Nie znamy jego wpływu na rozwój płodu i przebieg ciąży. Celowe spożycie rokitnika (np. w postaci soku czy oleju) warto skonsultować z lekarzem prowadzącym. 

Z naszego bloga dowiesz się, jaka powinna być dieta w ciąży i stosowanie jakich roślin jest bezpieczne.

Rokitnik w diecie – zalecenia i wskazówki dietetyka

Jak już wspomnieliśmy, smak świeżych owoców rokitnika jest bardzo intensywny i nie każdy będzie w stanie go zaakceptować. Schłodzenie owoców sprawia, że stają się mniej kwaśne i wyraźnie słodsze w smaku.

Kilka mrożonych owoców rokitnika warto dodać do herbaty, lemoniady, smoothie czy koktajlu.

Owoce rokitnika mogą być także oryginalnym dodatkiem do duszonych mięs, zwłaszcza wieprzowiny i dziczyzny.

Kolejną metodą przetworzenia, wpływającą pozytywne na smak owoców, jest ich suszenie. Susz z rokitnika traci część cierpkiego posmaku. Jest dobrym dodatkiem do owsianek, granoli, muesli, ciast, placuszków i naleśników.

Olej z nasion rokitnika ma bardzo przyjemny, owocowy i lekko słodkawy smak, pozbawiony kwasowości i goryczy. Sprawdza się jako składnik smoothies i koktajli, a także wytrawnych dań – zup i sałatek. 

Przyjemny smak mają różne przetwory z owoców rokitnika:

• soki,
• przeciery,
• dżemy i konfitury,
• galaretki.

Smak tej rośliny pasuje do przetworów na bazie jabłek, pomarańczy, moreli, granatów, a także marchwi i dyni. 

Wszystkie przetwory powstające z owoców rokitnika, a także olej i susz, warto przechowywać w lodówce, by nie doprowadzić do rozkładu cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych. 

Podsumowanie

Rokitnik i jego przetwory mogą być wartościowymi dodatkami do Twojej codziennej diety, zwiększą bowiem jej przeciwzapalny potencjał oraz będą dodatkowym źródłem cennych witamin i antyoksydantów.

Niepozorny krzak o pomarańczowych jagódkach kryje wiele niespodzianek, które dopiero odkrywamy – od wyjątkowego składu po wsparcie w leczeniu chorób. Rokitnik jeszcze nie jeden raz nas zaskoczy! 

Piśmiennictwo: