Przyczyny i skutki nadwagi u dzieci — jak z nią walczyć? Leczenie i porady dla rodziców

Otyłość i nadwaga u dzieci – jakie są jej przyczyny?

Z jakiego powodu pojawiają się  nadwaga i otyłości u dzieci? Przyczyny są podobne, jak u dorosłych. Nadmierne przybieranie na wadze wynika przede wszystkim z tego, że dziecko przyjmuje z jedzeniem więcej energii, niż jego organizm potrzebuje do codziennego funkcjonowania. W ten sposób powstaje nadwyżka energii, która jest odkładana w postaci tkanki tłuszczowej. Gdy taki stan utrzymuje się długo, to z czasem pojawia się nadwaga u dzieci, a z czasem pojawia się  otyłość. Szczególnie jeśli nie wprowadzimy na czas modyfikacji w jego diecie i aktywności fizycznej. Otyłość u dzieci i młodzieży to ogromny problem, warto wiedzieć, dlaczego się pojawia i jak mu zapobiegać.

Co wpływa na występowanie nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży?

Jakie czynniki mają wpływ na pojawienie się nadwagi u dzieci? Co doprowadza do otyłości u dzieci? Przyczyny to między innymi: 

• zbyt mała ilość ruchu,
• za dużo czasu spędzonego przed ekranem telewizora, komputera czy telefonu,
• ilość snu, 
• jedzenie słodyczy i słonych przekąsek zamiast regularnych i zróżnicowanych posiłków,
• picie słodkich napojów zamiast wody, 
• za mało warzyw i błonnika w diecie, 
• coraz rzadsze jedzenie wspólnych posiłków, jedzenie w pośpiechu, nieuważne jedzenie.

Źródła tych zmian możemy dopatrywać we współczesnym trybie życia. Żyjemy szybko, nie mamy czasu na gotowanie w domu, sięgamy po gotową żywność, jemy w pośpiechu. I podobnego stylu życia uczymy nasze dzieci… W sklepach dostępnych jest mnóstwo wysoko przetworzonych produktów, które, pomimo że nie są zalecane w żywieniu, są reklamowane w mediach. Są to również produkty skierowane do najmłodszych. Dla współczesnych dzieci to rzeczywistość, w której dorastają i kształtują nawyki żywieniowe na całe życie. Wiemy, jak trudno jest dbać o równowagę w codziennym życiu i regularne posiłki (też jesteśmy rodzicami!). I że czasem przekazywanie dobrych nawyków dziecku to duże wyzwanie, bo projekty w pracy gonią, trzeba dopilnować opłat za szkolne obiady, kupić blok techniczny na wczoraj i „w międzyczasie” ugotować zdrowy obiad. Ale nie da się tego ominąć, to rodzice i dom, w którym dziecko się wychowuje, są źródłem najważniejszych wzorców dotyczących odżywiania i spędzania czasu. I pomimo ogromnego wpływu otoczenia zewnętrznego, to Ty jako rodzic masz największą moc stworzenia dobrych nawyków, które będą podstawą zdrowego życia dziecka (1, 2, 3, 4).

Nadwaga u dzieci — jakie są jej skutki? 

Nadwaga u dzieci to problem nie tylko natury estetycznej. Ich wpływ na zdrowie i codzienne życie jest naprawdę poważny. Coraz częściej zmagają się z nimi dzieci, i to coraz młodsze. Szacuje się, że w Polsce nawet 30% 8-latków ma nadwagę, a 12,5% cierpi na otyłość (5). Dzieci z nadwagą i otyłością mają wyższe ryzyko chorób dietozależnych, takich jak insulinoooporność, nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca typu II (6, 7). Polskie badania wykazały, że średnio co piąte dziecko w wieku 8 lat miało nadciśnienie tętnicze i było to związane z występowaniem nadwagi i otyłości (5).

Nadmierna masa ciała może też wpływać negatywnie na relacje z rówieśnikami oraz stan zdrowia psychicznego dzieci (8).  Notuje się, że otyłe dzieci w porównaniu z rówieśnikami z prawidłową masą ciała, mają niższą samoocenę i poczucie sprawczości, a także istotnie większą szansę zachorowania na depresję (9).Nasz opis sprawił, że przestraszył Cię problem, jakim jest nadwaga u dzieci? Jak sprawdzić, czy Twoje dziecko nie ma nadwagi? Możesz skorzystać na przykład z kalkulatora BMI dla dzieci.

Schudnij w Respo
pod okiem dietetyka!

Dopasuje Ci idealny plan zgodnie z Metodą Respo, jedyną w Polsce metodą odchudzania ze skutecznością potwierdzoną badaniami naukowymi.

Sprawdź pakiety z dietą

Jak odchudzić dziecko, czyli dieta odchudzająca dla dzieci

Mówiąc o diecie, zawsze mamy na myśli sposób odżywiania, a nie stosowanie głodówek i restrykcyjnych ograniczeń w jadłospisie. Z całą pewnością dieta odchudzająca u dzieci może być potrzebna, jeśli dziecko ma nadwagę albo otyłość. Zastanawiając się, jak odchudzić dziecko należy pamiętać, że dzieci bardzo intensywnie rosną, potrzebują energii i składników odżywczych. Te nie tylko dostarczą energii, lecz także ważnych witamin i mikroelementów. Dlatego leczenie nadwagi i otyłości nie powinno ograniczać się do stosowania restrykcyjnej „diety”. Powinno obejmować zmiany w kilku obszarach życia Twojego dziecka oraz całej rodziny!

Jeśli Twoje dziecko ma dużą nadwagę lub jest otyłe, a na dodatek pojawiły się już u niego choroby dietozależne (np. nadciśnienie, problemy ze stawami), to postępowanie żywieniowe i ćwiczenia najlepiej jest skonsultować w pierwszej kolejności z lekarzem pediatrą lub lekarzem rodzinnym. Pomocna będzie też konsultacja z dietetykiem i fizjoterapeutą.

Zdrowe nawyki żywieniowe u dzieci

Zawsze, niezależnie od tego, czy dziecko ma nadwagę lub otyłość, czy prawidłową masę ciała, warto wprowadzić i dbać o zdrowe nawyki żywieniowe u dzieci:

1. Jedzenie śniadań. Oprócz tego, że śniadanie daje energię na początek dnia, która jest niezbędna do nauki, to wśród dzieci, które regularnie jedzą śniadania, rzadziej notuje się nadwagę i otyłość (10). 
2. Regularne i urozmaicone posiłki. Zdrowym nawykiem jest jedzenie 4-5 regularnych posiłków (11). Dzięki temu dziecko zaspokaja na bieżąco potrzeby energetyczne swojego organizmu i ma mniej okazji do podjadania (bo nie jest głodne). Każdy posiłek dziecka powinien zawierać produkty z różnych grup: składać się z warzyw i/lub owoców (dużo warzyw!), produktów zbożowych, zawierać źródła białka (ryby, nasiona roślin strączkowych, mięso, jaja lub produkty mleczne) i nieduży dodatek zdrowych tłuszczów (np. oliwa z oliwek, nasiona, orzechy, masło orzechowe; 12).
3. Częstość spożywania przekąsek. Jeśli Twoje dziecko codziennie zjada duże ilości słodkich lub słonych przekąsek, to ma większe prawdopodobieństwo nabawienia się nadwagi lub otyłości (4). Przekąski mogą być częścią prawidłowej diety i nie należy robić z nich „zakazanego owocu”, ale mniej zdrowe produkty, takie jak np. słodycze można włączyć do jadłospisu. Po prostu jedzcie je w ograniczonej ilości, a większość jadłospisu opierajcie na nisko przetworzonych produktach. Nigdy nie nagradzaj dobrego zachowania (albo jedzenia posiłku) słodyczami. Jeśli macie w nawyku podjadanie, w pierwszej kolejności zamień słodkie i słone przekąski na bardziej zdrowe opcje, takie jak warzywa, owoce czy orzechy.
4. Picie wody. Dzieci, tak jak dorośli, codzienne pragnienie powinny zaspokajać wodą (13). Im mniej w diecie słodzonych napojów i soków, tym mniejsze ryzyko nadmiernej masy ciała. Do wody można dodać plasterki owoców, odrobinę soku, listki mięty i melisy. Słodkie napoje ograniczcie do minimum.

Sporo inspiracji związanych z codziennym jadłospisem dla dzieci znajdziesz w naszym artykule o prawidłowym jadłospisie.  

Dieta dla dzieci to nie wszystko! Aktywność fizyczna i ćwiczenia dla dzieci

Dieta to ważny składnik dbania o właściwą masę ciała dziecka. Ale jest jeszcze jeden bardzo ważny czynnik, który może być Waszym sprzymierzeńcem w walce z nadwagą i otyłością. Tak, chodzi o ruch! Aktywność fizyczna dzieci to szansa na wzmocnienie mięśni, spalenie kalorii i zrzucenie nadmiaru tkanki tłuszczowej. Na dodatek aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia, nadwagi i otyłości, insulinooporności, cukrzycy typu II i… poprawia samopoczucie!

Dzieci w wieku przedszkolnym zwykle nie potrzebują dużej zachęty do tego, żeby się ruszać. W tym przypadku nie musisz skupiać się na tym, jakie są najlepsze ćwiczenia dla dzieci.  Dzieci w tym wieku mają naturalną potrzebę ruchu i najlepszym sposobem na to, żeby zadbać o aktywność fizyczną kilkulatka, jest stwarzanie mu okazji do tego. Plac zabaw, boisko, zabawy z rówieśnikami w przedszkolu, na podwórku. Wspólne spacery, wycieczki rowerowe, basen — to okazja do spędzania czasu z rodzicami i zapewnienia odpowiedniej ilości ruchu dla kilkulatka.

Jeśli Twoje dziecko jest w wieku 5-17 lat, powinno być w ruchu o umiarkowanej lub dużej intensywności przez co najmniej 60 minut dziennie. Taką ilość aktywności najlepiej jest zapewnić przez stwarzanie okazji do spontanicznego ruchu — wejść z dzieckiem po schodach (i policzyć stopnie), zamiast jechać windą, pójść do szkoły lub do sklepu na piechotę (zamiast odwozić dziecko samochodem), wybrać się razem na spacer. Ponadto 3 razy w tygodniu powinno wykonywać energiczne ćwiczenia aerobowe wzmacniające mięśnie i kości (na zajęciach wychowania fizycznego w szkole, dobrym pomysłem będą również ćwiczenia dla dzieci w domu — nawet gry VR mogą być dobrym pomysłem na zwiększenie ilości ruchu!) (14). 

Żeby zadbać o dobry rozwój swojego dziecka i zmniejszyć ryzyko rozwoju nadwagi i otyłości zwróć uwagę jeszcze na dwie rzeczy:

• Długość czasu przed ekranem. Czas spędzony na siedząco przed ekranem powinien być ograniczony.  W dzisiejszych czasach trudno zupełnie odciąć dzieci od dostępu do urządzeń elektronicznych, ale rodzinne zasady dotyczące patrzenia w telefony, tablety i inne ekrany to dobry krok, zarówno dla zdrowia dorosłych, jak i dzieci. Dobrym pomysłem jest wprowadzenie ustalonego czasu ekranowego dla dziecka, organizowanie rodzinnych zajęć (innych niż oglądanie filmu) np. turniej planszówek, wyjście na basen albo spacer i każdy inny pomysł na ćwiczenia ruchowe dla dzieci. 

• Ilość snu. Dzieci w wieku 3-5 lat powinny spać 10-13 godzin na dobę, a starsze dzieci i młodzież w wieku 6-17 lat od 8 do 11 godzin. Dzieci, które nie przesypiają rekomendowanej liczby godzin, są bardziej narażone na występowanie otyłości (15). 

Dołącz do 25020
zadowolonych Podopiecznych!

W Respo każda dieta jest inna, bo dopasowujemy ją idealnie do Ciebie. Osiągnij swój cel zdrowo i na swoich zasadach pod okiem dietetyka klinicznego.

Sprawdź pakiety z dietą

Leczenie nadwagi i otyłości u dzieci

Restrykcyjne diety znane z mediów i internetu jako metody leczenia nadwagi i otyłości wśród dorosłych, rzadko przynoszą dobre skutki. W przypadku dorosłych najlepszą metodą na schudnięcie jest indywidualna zmiana nawyków, która zostanie z nami na całe życie. Dokładnie tak, jak działamy w Respo! 

Podobnego działania potrzeba w przypadku dzieci. Nadwagi i otyłości u dzieci nie leczy się specjalnymi dietami. Nie jest dobrym pomysłem odmawianie dziecku jedzenia, wypominanie mu ilości zjedzonych kanapek i głośne komentowanie każdego zjedzonego cukierka. To przysparza stresu wokół posiłków i może jedynie potęgować problemy z jedzeniem, a nawet prowadzić do zaburzeń odżywiania, szczególnie wśród nastolatków. 

Najlepszą i najważniejszą metodą na leczenie nadwagi i otyłości dzieci i młodzieży jest stopniowa zmiana stylu życia całej rodziny, poprzez wprowadzenie prawidłowych nawyków żywieniowych oraz odpowiedniej dawki ruchu każdego dnia (16, 17, 18). 

Nie ma drogi na skróty! Przyczyn nadwagi i otyłości jest wiele i są związane z wieloma obszarami życia, więc leczenie najlepiej jest przygotować indywidualnie, biorąc pod uwagę wszystkie czynniki. Takie zadanie często wymaga wiedzy obejmującej wiele dziedzin i może być trudne dla rodziców. Podczas wizyty u lekarza dowiesz się, czy Twoje dziecko ma zbyt dużą masę ciała, lekarz może zasygnalizować pewne problemy. Jednak jednorazowa wizyta w gabinecie może być niewystarczająca do zrozumienia zależności pomiędzy sposobem odżywiania a zdrowiem, oraz nie zawsze wystarczająco motywuje do wprowadzenia realnych zmian. Dlatego porady zespołu specjalistów — dietetyka, a także wsparcie psychologiczne, mogą być kluczowe w zdiagnozowaniu i wprowadzaniu modyfikacji w życie całej rodziny.

Jeśli potrzebujesz pomocy w zadbaniu o prawidłową masę ciała swojego dziecka, już wkrótce będziecie mogli skorzystać z indywidualnego wsparcia dietetyków Respo Kids. Zapisz się na nasz newsletter, aby nie ominęła Cię informacja o dietetycznych konsultacjach indywidualnych dla rodziców dzieci w wieku 2 – 18 lat!

Źródła: 

1. WHO Reducing childhood obesity in Poland by effective policies https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/350030/Reducing-childhood-obesity-in-Poland_final_WEB.pdf (dostęp 20 X 2021)
2. Li L. Sleep duration and obesity in children: A systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. J Paediatr Child Health 2017 Apr;53(4):378-385. doi: 10.1111/jpc.13434.
3. Fang, K., Mu, M., Liu, K., & He, Y. (2019). Screen time and childhood overweight/obesity: A systematic review and meta-analysis. Child: Care, Health and Development, 45(5), 744–753. https://doi.org/10.1111/cch.12701
4. Lobstein T. et al. Child and adolescent obesity: part of a bigger picture. Lancet. 2015 Jun 20; 385(9986): 2510–2520. 
5. Fijałkowska, A., Oblacińska, A., & Stalmach, M. (2017). Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport z międzynarodowych badań WHO (COSI).
6. Candler T.P. et al. Continuing rise of Type 2 diabetes incidence in children and young people in the UK. Diabet Med 2018 Jun;35(6):737-744. doi: 10.1111/dme.13609.
7. Bendor C. D. et al. Cardiovascular morbidity, diabetes and cancer risk among children and adolescents with severe obesity. Cardiovascular Diabetology. volume 19, Article number: 79 (2020). https://doi.org/10.1186/s12933-020-01052-1
8. Harriger, J. A., & Thompson, J. K. (2012). Psychological consequences of obesity: Weight bias and body image in overweight and obese youth. International Review of Psychiatry, 24(3), 247–253. https://doi.org/10.3109/09540261.2012.678817
9. Wen-Wang, R., Qian-Qian, Z., & Ji-Wen, Z. (2020). Obesity increases the risk of depression in children and adolescents: Results from a systematic review and meta-analysis – ScienceDirect. Journal of Affective Disorders, 267, 78–85. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.01.154
10. Monzani A. et al. A Systematic Review of the Association of Skipping Breakfast with Weight and Cardiometabolic Risk Factors in Children and Adolescents. What Should We Better Investigate in the Future? Nutrients. 2019 Feb 13;11(2):387. doi: 10.3390/nu11020387.
11. Toschke A.M. et al. Meal frequency, breakfast consumption and childhood obesity. International Journal of Pediatric Obesity  Volume 4, 2009 – Issue 4, 242-248 
12. Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/piramida-zdrowego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy-2/ (dostęp 15 X 2021)
13. Muckelbauer R et al. Promotion and provision of drinking water in schools for overweight prevention: randomized, controlled cluster trial. Pediatrics. 2009 Apr;123(4):e661-7. doi: 10.1542/peds.2008-2186. PMID: 19336356.
14. WHO. (2010). Global recommendations on physical activity for health. https://www.who.int/publications/i/item/9789241599979 (dostęp 20 X 2021)
15. Hirshkowitz M. et al. National Sleep Foundation’s sleep time duration recommendations: methodology and results summary. 2015 Mar;1(1):40-43. doi: 10.1016/j.sleh.2014.12.010. Epub 2015 Jan 8.
16. Farpour-Lambert N.J. et al. Effectiveness of individual and group programmes to treat obesity and reduce cardiovascular disease risk factors in pre-pubertal children. Clinical obesity Volume9, Issue6, 2019. e12335 https://doi.org/10.1111/cob.12335
17. banos M.R. et al. Efficacy of a cognitive and behavioral treatment for childhood obesity supported by the ETIOBE web platform. Psychol Health Med 2019 Jul;24(6):703-713. doi: 10.1080/13548506.2019.1566622. Epub 2019 Jan 16.
18. Ojeda-Rodríguez A. et al. Improved Diet Quality and Nutrient Adequacy in Children and Adolescents with Abdominal Obesity after a Lifestyle Intervention Nutrients 2018, 10(10), 1500; https://doi.org/10.3390/nu10101500