Dziecko nie chce jeść, czyli wybiórczość pokarmowa u dzieci

Czy masz wrażenie, że Twoje dziecko je za mało i często odmawia jedzenia? Wiemy, że może być to bardzo niepokojące. Wydaje się, że maluch nie dostaje wystarczająco dużo kalorii albo potrzebnych składników odżywczych. Ze współpracy z małymi podopiecznymi w Respo KIDS wiemy, że dzieci nie chcą jeść lub jedzą mało z różnych powodów. Czasem to błędy żywieniowe (np. zbyt dużo przekąsek, za duże porcje) lub stresująca atmosfera w trakcie posiłku. Może być też tak, że dziecko nie chce jeść z powodów zdrowotnych i potrzebne jest wsparcie specjalisty. Zobacz, jakie są najczęstsze przyczyny, dla których dzieci jedzą niewiele lub odmawiają jedzenia i co zrobić, jeśli Twoje dziecko „nie chce jeść”.

Powody, dla których dziecko nie chce jeść

Poznaj 6 najczęstszych powodów, dla których dziecko nie chce jeść i sprawdź, czy widzisz u niego przyczynę braku apetytu.

Zacznijmy od tego, że częstą przyczyną braku apetytu u maluchów są zbyt duże porcje posiłków. Brzmi paradoksalnie, ale to fakt! Zastanów się, co robisz, gdy Twoje dziecko nie zjada całego posiłku? Czy starasz się zachęcić je, aby zjadło jeszcze kilka łyżeczek? Czy jeżeli nie da się do tego przekonać, zamartwisz się, myśląc, dlaczego dziecko nie chce jeść? Podajesz przekąski pomiędzy posiłkami? Albo chodzisz za dzieckiem z łyżką? Takie postępowanie może powodować, że Twoja pociecha buduje niekorzystne nawyki żywieniowe i zatraca naturalną zdolność do kontrolowania głodu i sytości. Zaczyna jeść z innych powodów niż głód np. z powodu nudy lub na pocieszenie. Albo je mimo głodu, bo np. odwracasz jego uwagę od jedzenia, włączając mu bajkę lub karmiąc kiedy jest pochłonięte zabawą. Takie postępowanie w krótkotrwałej perspektywie może prowadzić do odmowy jedzenia, a w dłuższym czasie przyczynić się do odwrotnego problemu — zbyt dużych porcji posiłków i nadmiernej masy ciała. Jeśli ciągle zastanawiasz się, dlaczego „moje dziecko nie chce jeść” przeczytaj o innych powodach, a na początek dowiedz się, jakie jest jego zapotrzebowanie kaloryczne.

Zapotrzebowanie kaloryczne u dziecka

Jakie jest średnie zapotrzebowanie na energię u dzieci?

• 2-3-latki około 1200 kcal,
• 4-6-latki około 1400 kcal,
• 7-9-latki około 1800 kcal,
• dzieci powyżej 10 roku życia od około 1800 kcal do nawet 4000 kcal (1). 

Możesz również obliczyć zapotrzebowanie kaloryczne swojego dziecka, korzystając z kalkulatora online. Zwróć uwagę na to, że zapotrzebowanie energetyczne kilkulatków może być nawet dwa razy mniejsze, niż w przypadku dorosłego! Naprawdę nie ma nic dziwnego w tym, że małe dziecko potrzebuje niewielkich porcji posiłków.

Podawanie przekąsek w ciągu dnia i brak regularnych posiłków

W zależności od wieku dzieci powinny jeść nie częściej niż co około 2 godziny. Młodsze dzieci w wieku 1-3 lat są zwykle szybciej głodne i mogą potrzebować krótszych przerw pomiędzy posiłkami niż starszaki. Ale jedzenie nie powinno być dostępne całą dobę! Starsze dzieci warto przyzwyczajać do dłuższych przerw między posiłkami — najlepiej podawać je co około 3 godziny. Może też być tak, że dziecko będzie potrzebować częstszych posiłków w pierwszej lub drugiej połowie dnia. Sprawdź jaki plan posiłków zadziała w Waszym przypadku i postaraj się ustalić ich stałe pory. Jeśli dziecko często podjada (nawet zdrowe produkty typu owoce lub warzywa), pije soki lub musy owocowe, to może nie być głodne, gdy przychodzi czas na główny posiłek. Bo po prostu nie ma czasu zgłodnieć! To z kolei stwarza ryzyko, że znów podasz mu przekąskę, bo nie zjadło obiadu. I tak koło się zamyka. Dziecko je po trochu, przez cały dzień, ale Ty możesz tego nie zauważać, widzisz natomiast, że obiad nie został zjedzony do końca.

Niedobór żelaza u dziecka

Słaby apetyt może oznaczać niedobór żelaza u dziecka lub anemię z niedoboru żelaza (2). W tym wypadku podstawowa morfologia i oznaczenie poziomu ferrytyny dadzą informacje, czy dziecko cierpi na anemię z niedoboru żelaza. Konsultacja wyników z lekarzem pediatrą jest konieczna ze względu na ustalenie leczenia, w tym podjęcia decyzji o ewentualnej suplementacji. W przypadku, gdy pojawi się niedobór żelaza u dziecka objawy, które możesz zaobserwować, są następujące: apatia, osłabienie, pogorszenie snu, przyspieszony oddech lub zadyszka, bladość skóry, bladość spojówek, bóle głowy, apetyt na produkty niejadalne np. piasek czy kredę — wówczas warto udać się z dzieckiem do lekarza i zrobić badania krwi.

Apetyt u dziecka a choroba

Podczas choroby dzieciom często towarzyszy gorsze samopoczucie i zmniejszony apetyt. Brak chęci na jedzenie może wstępować jeszcze od kilku do kilkunastu dni po chorobie. Wówczas najlepiej podawać maluchowi dużo płynów (woda, herbata owocowa), a kalorie uzupełniać lekkimi, ale odżywczymi posiłkami, które dziecko lubi i ma ochotę zjeść np. aromatyczny rosół, ulubiona zupa lub koktajl owocowy. Posiłki w postaci płynnej można szybciej zjeść, nie obciążają wrażliwego w czasie choroby żołądka i są łatwiej strawne. Warto również wiedzieć, że podczas infekcji dziecko wbrew pozorom nie powinno jeść więcej niż dotychczas, ale spożywać niewielkie porcje odżywczych dań. Nie martw się tym, bo kiedy organizm wrócić już do zdrowia, apetyt Twojej pociechy również powinien się poprawić. Przez jakiś czas może być nawet większy niż przed chorobą.

Neofobia żywieniowa

Niechęć do wybranych produktów, szczególnie nowych lub mało znanych, to typowe zachowanie dzieci w wieku 2-6 lat. Jest to tzw. neofobia żywieniowa (3, 4). Dzieci w tym wieku stają się coraz bardziej samodzielne i taka obawa przed nieznanymi produktami jest uwarunkowana biologicznie. Będąc poza zasięgiem wzroku rodziców, dziecko mogłoby zjeść coś niebezpiecznego, dlatego natura wyposażyła nas w mechanizm, który przed tym chroni. Jako małe dzieci nie jemy rzeczy, których nie znamy. Neofobia żywieniowa u dzieci może mieć mniejsze lub większe nasilenie i zależy to od różnych czynników. Zaczynając od indywidualnych predyspozycji dziecka, kończąc na tym, jak reagują na te zachowania rodzice.

Oczywiście nadal to Ty jako Rodzic decydujesz, co podasz swojemu maluchowi do jedzenia, ale nie dziw się, jeżeli będzie miało obawy związane ze zjedzeniem jakiegoś produktu lub posiłku. Co robić, żeby nie pogorszyć sytuacji? Zachęcać, opowiadać o jedzeniu, jego wyglądzie i konsystencji, dawać dobry przykład (jeść różne produkty w obecności dziecka i chwalić, jakie są smaczne), stawiać produkty lub dania na stole, nawet jeśli dziecko odmawia jedzenia ich. Im więcej okazji do tego, żeby poznawać produkty, tym większa szansa na to, że nasilenie neofobii będzie nieduże i że dziecko wkrótce odważy się spróbować nawet mniej znanych lub mniej lubianych produktów. Nie stawiaj ultimatum w postaci kary lub nagrody za jedzenie, nie zmuszaj dziecka do jedzenia i nie odwracaj jego uwagi, włączając telewizor. Te działania zwykle prowadzą do jeszcze silniejszej odmowy zjadania posiłków i zwiększają stres w trakcie jedzenia. U dziecka i u Ciebie też!

Smak i wygląd potraw

Smak i wygląd posiłku mają ogromny wpływ na apetyt malucha. Jeśli Twoje dziecko wiele razy próbowało danego produktu (i nie było to 3 lata temu), ale nadal twierdzi, że go nie lubi, to można stwierdzić, że po prostu tak jest. Każdy, czy dorosły, czy dziecko może mieć takie produkty, których zwyczajnie nie lubi. Możesz co jakiś czas proponować nielubiany produkt w innej formie, połączeniu z innymi dodatkami, dbając o atrakcyjny wygląd. Może preferencja dziecka się zmieni z czasem? Przykładowo, zamiast kłaść pomidora na kanapkę jak do tej pory, spróbuj dziecku podać osobno kanapkę i różne warzywa pokrojone w kostkę, plastry, słupki. Pamiętaj też, że preferencje smakowe nie są stałe — zmieniają się z wiekiem. Na pewno masz w swoim jadłospisie takie produkty lub dania, których jako dziecko nie lubiłaś, a teraz już jadasz je regularnie i lubisz?

Dziecko nie chce jeść — co robić?

Jeżeli znasz już powód braku apetytu u swojej pociechy, przyszedł czas na działanie. Przeanalizuj Waszą sytuację i sprawdź co zrobić, gdy dziecko nie chce jeść:

1. Ustal stałe pory posiłków i ogranicz przekąski pomiędzy posiłkami, dzięki temu dziecko będzie czuć głód, kiedy przyjdzie pora jedzenia.
2. Sprawdź, ile soków pije Twoje dziecko i ogranicz ich ilość do maksymalnie:

• ½ szklanki dziennie u dzieci w wieku 1-3 lat,
• ¾ szklanki dziennie u dzieci w wieku 4-6 lat,
• 1 szklanki dziennie u dzieci powyżej 7 roku życia (5).

Jeżeli już podajesz sok, to podawaj go jako element posiłku, a nie zamiennik wody do picia. Podobne ograniczenie zastosuj dla musów owocowych w tubkach, szczególnie jeśli Twoje dziecko jada je codziennie. Owoce najlepiej spożywać w wersji jak najmniej rozdrobnionej.

3. Dbaj o to, co trafia na Wasz stół i regularne pory posiłków, a potem pozwól dziecku zjeść tyle, ile ma ochotę. To zasada podziału odpowiedzialności, która pozwala na zadbanie o potrzeby żywieniowe dziecka i jakość diety (bo Ty wybierasz, co będziecie jeść) oraz jego naturalną regulację apetytu i sytości (bo może decydować o tym, ile zje z zaproponowanych produktów).
4. Nie namawiaj i nie zmuszaj dziecka do jedzenia — zmuszanie i presja prowadzą zwykle do długoterminowych problemów z jedzeniem, zwiększają stres i nasilają odmowę jedzenia (6). Co zrobić, jak dziecko nie chce jeść? Dzieci można zachęcać do próbowania nowych dań i produktów poprzez zabawę np. czytanie książeczek o jedzeniu, rysowanie, opowiadanie o tym skąd bierze się jedzenie, próbowanie różnych warzyw, owoców z zamkniętymi oczami (w tej zabawie najlepiej, jeżeli udział biorą nie tylko dzieci, ale też rodzice). Wybierzcie produkty dobrze znane i lubiane przez dziecko oraz te mniej znane. To ma być zabawa, a więc nie każ dziecku zjadać całego produktu — wystarczy, że powącha, dotknie, a dopiero potem spróbuje, poliże, a nawet pogryzie i wypluje jedzenie.
5. Zrób notatki z 3 dni i zapisuj wszystko, co dziecko je i pije. Samodzielnie oceń ilości i sprawdź, czy pomiędzy posiłkami pojawiają się przekąski. Jeśli potrzebujesz upewnić się, że dziecko je wystarczająco dużo, możesz skonsultować swoje zapiski z dietetykiem dziecięcym.

Potrzebujesz wsparcia w żywieniu swojego niejadka? Zobacz jak może Ci pomóc dietetyk dziecięcy.

Zróżnicowana dieta, a wybiórczość pokarmowa u dzieci

Wybiórczość pokarmowa u dzieci to sytuacja, kiedy dziecko akceptuje i lubi tylko ograniczony repertuar produktów oraz dań. Może to być zupełnie normalna sytuacja, która wynika z etapów rozwoju Twojego dziecka. Prawdopodobnie za jakiś czas okres neofobii się skończy i dziecko będzie jadło więcej produktów, najsilniejsze objawy widać zwykle między 2. a 6. rokiem życia (7). Ale przecież nie będziesz czekać z założonymi rękami, karmiąc go tylko suchą bułką i makaronem bez sosu, prawda?

Co zrobić, gdy pojawia się wybiórcze jedzenie u dzieci? Najlepiej stwarzać okazje do próbowania nowych dań i oswajać temat jedzenia przy okazji codziennych aktywności. Jak to zrobić?

Proponuj posiłki, które składają się z 3 rodzajów produktów:

• zdrowych i takich, które dziecko lubi oraz akceptuje,
• nowych produktów,
• mniej lubianych produktów.

Dzięki temu dziecko będzie miało poczucie bezpieczeństwa (bo w posiłku znajdą się produkty, które zna) i jednocześnie możliwość oswojenia się z mniej lubianymi produktami (bo pojawiają się na stole). Na dodatek ma możliwość wyboru oraz podjęcia samodzielnej decyzji o tym, co i w jakiej ilości zje. To jest bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego dzieci i samoregulacji apetytu!

Dobrym pomysłem jest postawienie na stole składników posiłku oddzielnie, w formie bufetu, i pozostawienie dziecku możliwości wyboru. Na przykład obok makaronu postaw miseczkę sosu, dodatkowe warzywa, ser do posypania czy kawałek mięsa lub ryby. Dziecko będzie mogło skomponować swój posiłek na talerzu.

Kluczowy będzie też dobry przykład. Jeśli dziecko widzi, że rodzice próbują różnych produktów, to z czasem przekona się do tego, żeby też ich spróbować. Jeśli do tego będziesz rozmawiać z dzieckiem o tym, skąd bierze się jedzenie, zaprosisz je do kuchni na czas gotowania, opowiesz mu o tym jak smakuje posiłek, który jecie, jaki ma kolor albo konsystencję, to zainteresujesz dziecko i pomożesz mu przełamać obawy przed spróbowaniem.owaniem. 

Pamiętaj – nie namawiaj dziecka do jedzenia. Możesz zachęcić i zwrócić uwagę na produkty, jednak nie komentuj tego, co i jak dziecko zjada, a także poproś o to pozostałych domowników lub gości (8). Pamiętaj też o tym, żeby nie oczekiwać efektów z dnia na dzień. Budowanie dobrych relacji z jedzeniem i budowanie nawyków żywieniowych to zadanie na lata, a nie kilka dni.

Ważne! Jeśli Twoje dziecko ma naprawdę bardzo ograniczoną dietę, je tylko kilka produktów, lub je bardzo szczególne produkty np. tylko określoną odmianę jabłek, lub jogurt truskawkowy danej firmy, wówczas dobrze jest skonsultować żywienie dziecka z terapeutą karmienia. Prawdopodobnie i Ty i Twoje dziecko będziecie potrzebować specjalistycznego wsparcia w zwiększeniu różnorodności diety.

Brak apetytu u dziecka i jego wpływ na zdrowie

Niewystarczająca ilość energii i monotonna dieta mogą stwarzać ryzyko niedoborów pokarmowych i bezpośrednio wpływać na zdrowie oraz rozwój dziecka. Nieodpowiednia jakość i ilość jedzenia pogarsza pamięć i koncentrację, może również powodować obniżenie nastroju, zmęczenie oraz niedobory pokarmowe np. wapnia, które mogą prowadzić do zwiększonej łamliwości kości i osłabienia zębów, a w przyszłości zwiększać ryzyko osteoporozy (9).

Jeżeli więc obserwujesz brak apetytu u dziecka i uważasz, że Twoje dziecko naprawdę je za mało i martwisz się o jego zdrowie — skonsultuj się z dietetykiem dziecięcym oraz lekarzem pediatrą. Dietetyk przeprowadzi dokładny wywiad żywieniowy, zapyta o Wasze zwyczaje związane z jedzeniem i o to jak zazwyczaj wyglądają Wasze posiłki. Przed taką wizytą warto przygotować notatkę, w której przez kilka dni będziesz zapisywać wszystko, co zjadło Twoje dziecko (bez namawiania). Lekarz może zlecić dodatkowe badania, co może pomóc w rozpoznaniu źródła braku apetytu.

Dziecko nie chce jeść — błędy rodziców

Jako rodzic chcesz, aby Twoje dziecko było zdrowe i prawidłowo się rozwijało. Jednak każdy czasem popełnia błędy. Niekiedy brakuje nam wiedzy, cierpliwości, czasu i pomysłów na to jak dbać o dobrą dietę dziecka. Nie obwiniaj się o to, że dziecko nie chce jeść, nie lubi jeść warzyw, albo że chce jeść tylko kanapki z dżemem. Uzbrój się w cierpliwość, ustal stałe pory posiłków i zacznij dbać o właściwy podział odpowiedzialności w czasie posiłków.

Co to znaczy?

Twoim zadaniem jako dorosłego, jest dbanie o to, CO trafia na talerz dziecka, jak często posiłki pojawiają się na stole i w jakiej atmosferze je zjadacie.

Dziecko natomiast powinno decydować o tym, co z zaproponowanego posiłku zje i w jakiej ilości. 

Dbaj o ten podział i pamiętaj o nim również w okresie gdy zastanawiasz się, dlaczego dziecko nie chce jeść. Dzieci bowiem nie mają świadomości tego, jakie potrzeby żywieniowe ma organizm, nie rozumieją jeszcze ja działa np. nadmiar cukru w diecie czy codziennie jedzenie fast foodów. Dlatego nie mogą podejmować ostatecznych decyzji w tym zakresie. Nie zamartwiaj się, ciągle myśląc „moje dziecko nie chce jeść”. Nie wiesz, czy dziecko czuje się najedzone, czy głodne, więc nie powinnaś decydować o tym, jaka ma być dokładna wielkość zjadanej przez dziecko porcji.

Im mniej będziesz ingerować w to, ile je Twoje dziecko, tym lepiej. Tym mniej stresu i presji, które tylko nasilają problemy z jedzeniem.

Samoregulacja apetytu

Każdy z nas rodzi się z bardzo sprawnie działającym mechanizmem, który informuje nas o tym, czy jesteśmy głodni, czy najedzeni. Dzięki temu Twoje dziecko od urodzenia sygnalizuje, gdy jest głodne, a kiedy jest już nasycone, odmawia dalszego jedzenia.

Niestety w trakcie dorastania często uczymy się jeść (lub nie jeść) z różnych innych powodów m.in.:

• jemy, bo obawiamy się kary za niejedzenie lub chcemy dostać nagrodę za zjedzenie całego posiłku,
• jemy żeby nie zrobić przykrości osobie, która przygotowała posiłek (mimo że już jesteśmy najedzeni),
• jemy z nudów albo ze stresu,
• nie jemy, bo cały dzień pracujemy i „nie mamy czasu”,
• unikamy posiłków, żeby schudnąć (mimo że jesteśmy głodni).

Reagowanie na sygnały głodu i sytości to naprawdę ważna umiejętność! Zrób ćwiczenie i przez jeden dzień wsłuchuj się w sygnały swojego ciała. Czy czujesz głód? Czy reagujesz na niego i zjadasz pełnowartościowy posiłek, czy może ignorujesz go z jakiegoś powodu? Czy sięgasz po jedzenie, nawet jeśli tak naprawdę wcale nie jesteś głodna?

Zadaniem rodziców jest nieprzeszkadzanie dziecku w słuchaniu sygnałów głodu i sytości oraz pozwalanie mu odpowiednio na te sygnały reagować. Przyzwolenie, aby dziecko jadło według swojego apetytu jest ważne w budowania dobrych relacji z jedzeniem! ()

Jak nie przeszkadzać dziecku w reagowaniu na sygnały głodu i sytości? Unikaj w szczególności:

• Komentowania ilości zjedzonej porcji (za mało, za dużo) – zamiast tego zapytaj, czy czuje się najedzone czy jeszcze ma ochotę coś zjeść?
• Namawiania, aby zjadło więcej – jeśli Twoje dziecko mówi, że już się najadło, to zaufaj że naprawdę tak jest i pozwól mu wstać od stołu. Macie zaplanowany kolejny posiłek za jakiś czas, jeśli zje mało w trakcie danego posiłku, to prawdopodobnie nadrobi swoje zapotrzebowanie w kolejnym.
• Stania nad głową – to naprawdę stresujące. Zamiast tego usiądź obok, zjedz swój posiłek i porozmawiaj z dzieckiem na jakiś temat niezwiązany z jedzeniem.
• Jedzenia w pośpiechu – trudno jest budować zainteresowanie jedzeniem, jeśli posiłek stanowi pospieszny obowiązek. 
• Rozpraszaczy, takich jak telewizja, tablet. Takie bodźce rozpraszają i nie pozwalają jeść świadomie. 

Zachęcanie dziecka do jedzenia

Wiesz już czego nie robić, m.in. nie namawiać i nie karać dziecka, które nie chce jeść. Zatem co robić, aby zachęcić Twoje dziecko do jedzenia? Zobacz jakie sytuacje Wam pomogą:

• Rób to, na co masz wpływ, czyli stwarzaj naturalne, swobodne sytuacje posiłków. Zadbaj o to, co i jak jest podane na stole, dawaj dobry przykład, jedząc różnorodne dania , skupiając się na posiłku, siadając do posiłku  przy stole.
• Porozmawiaj o zapachu, konsystencji, kształcie i kolorze produktów. Zwracaj uwagę na przyjemność, jaka płynie z jedzenia różnych produktów. Rozmawiaj z dzieckiem o tym, jaki smak czujesz, czy jedzenie chrupie w ustach, jak pachnie.
• Możesz wykorzystać wspólną zabawę albo naukę do omówienia funkcjonowania organizmu i wpływu jedzenia na zdrowie. Dzięki temu dziecko ma szansę zrozumieć, że to jest powiązane. Możecie wspólnie czytać książeczki o jedzeniu, bawić się produktami spożywczymi np. domową ciastoliną lub masą solną, zrobić naszyjnik z makaronu, wyklejanki z kaszy itd.
• Czasem do zachęty mogą przydać się postacie z ulubionych bajek. Bohaterowie z pewnością jedzą pyszne i zdrowe rzeczy, które dodają im supermocy.

Metodę na zachęcanie dziecka do jedzenia dobrze jest dopasować do wieku i zainteresowań malucha. Rozmowa i edukacja na temat jedzenia powinna opierać się na zabawie i najlepiej, aby nie była elementem posiłku. Im starsze jest Twoje dziecko, tym więcej informacji możesz mu przekazywać w trakcie tych aktywności. Na przykład kilkulatek może po prostu kolorować obrazki owoców albo lepić jedzenie z ciastoliny, ale z dzieckiem w wieku szkolnym możesz obejrzeć edukacyjny film o jedzeniu, zrobić wspólnie plan posiłków i listę zakupów. Niezależnie od wieku dziecka świetnym pomysłem jest też wspólne gotowanie! Pozwala na zaangażowanie dziecka w proces szykowania posiłku i daje mnóstwo okazji do poznawania produktów spożywczych.

Życzymy Ci dużo supermocy, cierpliwości oraz wytrwałości w budowaniu spokojnej i dobrej relacji Twojego dziecka z jedzeniem. A jeśli potrzebujesz wsparcia, skontaktuj się koniecznie z Centrum Respo. Nasi dietetycy dziecięcy pomogą Ci w dobrym zaplanowaniu codziennego jadłospisu Twojego dziecka.

Piśmiennictwo: