Insulinooporność kontra odchudzanie — fakty i mity

Co to jest insulina?

Zacznijmy od głównej bohaterki tematu. Insulina co to jest? To hormon peptydowy wydzielany przez komórki beta wysp trzustkowych. Głównym zadaniem insuliny jest regulacja stężenia glukozy we krwi. Odgrywa ogromną rolę w regulacji łaknienia, czyli (podobnie, jak leptyna) wysyła do mózgu sygnał o potrzebach energetycznych naszego organizmu  [1]. 

Jaką funkcję pełni insulina? 

Insulina jest rodzajem przewodnika, który odprowadza cząsteczki glukozy do komórek insulinozależnych, czyli takich, które gromadzą glukozę jako źródło energii. Insulina odgrywa również rolę w metabolizmie tłuszczów i białek.

Jak działa insulina? 

Insulina transportuje glukozę z krwi i wprowadza ją do komórek, gdzie ta wykorzystywana jest jako energia lub jest materiałem zapasowym (jako glikogen w mięśniach i wątrobie). Jeżeli magazyn w wątrobie i mięśniach jest zapełniony, glukoza odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej.

Insulina działanie:

Główne działanie insuliny to „zaopiekowanie się” cząsteczkami glukozy, które pojawiają się w naszej krwi po zjedzeniu posiłku. Jak działa insulina? Zjadasz posiłek, rozpoczyna się proces trawienia, w wyniku którego w Twojej krwi pojawiają się cząsteczki glukozy. To sygnał dla trzustki, żeby zacząć wydzielać insulinę. Cząsteczki insuliny „wyłapują” cząsteczki glukozy i odprowadzają je do komórek. Na straży wejścia do komórek stoją receptory insulinowe ulokowane na ich powierzchni. Insulina wie, jak przekonać receptory, aby wpuściły glukozę do środka. W ten sposób cząsteczki glukozy znikają z krwioobiegu, a zadanie insuliny się kończy, trzustka może zminimalizować jej produkcję. 

Taki scenariusz powtarza się po każdym posiłku u wszystkich osób z prawidłową insulinowrażliwością. 

Niestety w wielu przypadkach ten mechanizm zaczyna szwankować. Zjadamy posiłek, we krwi pojawia się glukoza, trzustka produkuje insulinę gotową odprowadzić glukozę do komórek i wtedy zaczynają się schody. To znaczy: niektóre receptory insulinowe odmawiają przyjęcia glukozy pod dach komórki.  Mówimy wtedy, że są oporne na insulinę (stąd nazwa insulinooporność). To oznacza, że poziom glukozy we krwi nie spada, a zdezorientowana trzustka nie przestaje produkować insuliny, chcąc ten poziom obniżyć. Jest gotowa produkować insulinę do skutku i to daje efekty, jednak nie da się tak funkcjonować przez dłuższy czas. Po prostu trzustka nie będzie w nieskończoność produkować coraz większych dawek insuliny [2].  

Jaki jest powód tego, że komórki stają się oporne na insulinę? Czytaj koniecznie dalej!

Poziom insuliny — normy

Skoro insulina może pojawić się we krwi w nadmiarze, to w takim razie, jaki poziom insuliny uważamy za prawidłowy?  

Autorzy polskiego opracowania z 2022 roku (o wymownym tytule „Insulinooporność jako pseudochoroba – powszechny problem w gabinecie diabetologa i endokrynologa”) podkreślają, że wartości referencyjne dla insuliny zostały określone tylko dla insuliny na czczo. Wynoszą one od 3 do 25 mIU/ml [2].

W praktyce często w gabinetach lekarzy usłyszysz, że najlepiej, gdy wynik ten jest jednocyfrowy. Czyli za prawidłowy zostanie uznany poziom insuliny na czczo poniżej 10 mIU/ml.

Insulinooporność co to jest?

Czas zająć się samą insulinoopornością. Insulinooporność (IO, z ang. insulin resistance, IR) to oporność, czyli zmniejszona wrażliwość tkanek organizmu na insulinę. Mimo tego, że lista oskarżeń zdrowotnych pod jej adresem jest długa, insulinooporność nie jest uznawana za chorobę, lecz za zaburzenie, pewnego rodzaju stan ostrzegawczy. Sygnał, żeby zadbać o swoje zdrowie, bo stan przedcukrzycowy jest o krok, a to już ostateczne czerwone światło przed rozwojem cukrzycy.  [2,8]. 

Wiesz, że insulinooporność to Twój przypadek i chcesz zmienić swoją dietę i styl życia? Sporo podopiecznych Centrum Respo uporało się już z insulinoopornością i zbędnymi kilogramami. Sprawdź ofertę, jaką mamy i jak możemy Cię wesprzeć.   

Wiesz już, jak powinna działać insulina i że niestety czasem mechanizm współpracy glukoza — insulina — komórki ulega zaburzeniu. Gdy pomimo obecności insuliny stężenie glukozy (glikemia) nie zmienia się to sygnał, że mamy insulinooporność. Jeśli nie jest to choroba, w takim razie, dlaczego poświęcamy jej tyle uwagi? Na przykład dlatego, że jeśli zlekceważysz insulinooporność i nie weźmiesz się za poprawę stanu zdrowia, z dużym prawdopodobieństwem za około dekadę obudzisz się z diagnozą cukrzycy. Dlaczego? Pobudzana przez lata do wydzielania insuliny trzustka w końcu nie będzie w stanie produkować jej wystarczająco dużo. Glukozy nie będzie miał kto eskortować do komórek, a jej poziom we krwi będzie pozostawać na zbyt wysokim poziomie. 

Wiele osób nie tylko nie wie, co to jest insulinooporność, ale również ma błędne wyobrażenia o jej przyczynach i konsekwencjach. To czas, aby je przybliżyć.  

Przyczyny insulinooporności

Wróćmy do pytania z samego początku naszego artykułu. Zmagasz się z dodatkowymi kilogramami i uważasz, że insulinoooporność utrudnia odchudzanie? Mamy dla Ciebie dobrą wiadomość: mylisz się! Dlaczego to dobra wiadomość? O tym za chwilę, na początku wyjaśnijmy, jak jest prawda… Badania rozwiewają wszelkie wątpliwości: to nadwaga i otyłość są przyczynami insulinooporności [3]. Zależność taka została potwierdzona nie tylko u dorosłych, ale również u nastolatków. [4,5]. Co ciekawe, ryzyko insulinooporności u osób z nadmierną tkanką tłuszczową obniża się, jeśli udaje się zwiększyć ilość tkanki mięśniowej [6].

Za pojawienie się oporności tkanek na insulinę odpowiada nie tylko związana z dodatkowymi kilogramami tkanka tłuszczowa. Bardzo istotny jest fakt przyjmowania puli kalorii większej niż nasze zapotrzebowanie. To wyjaśnia między innymi, dlaczego problemy z insulinoopornością mogą pojawić się również u osób, których problem nadwagi nie dotyczy. Pewnie myślisz: zaraz, zaraz a jak to możliwe, że nie dotyczy, skoro się przejadają? Gdzie zasada bilansu kalorycznego? Zasada działa nadal, tylko że powstanie nadwagi zajmuje trochę czasu. A ile czasu przejadania się potrzebujemy, aby dorobić się insulinooporności? Trzymaj się mocno: wystarczą 2 dni!  Tyle właśnie czasu upłynęło w badaniu na grupie zdrowych mężczyzn, którzy przez 7 dni jedli po 6000 kalorii dziennie [7]. Myślisz „uff, to nie o mnie”? Naprawdę? Zrób porządny rachunek sumienia! Wesele z poprawinami u kuzyna, tydzień z przyjaciółmi nad morzem, świąteczna biesiada od Wigilii do Sylwestra?  Pewnie każdemu z nas w życiu zdarzyła się cała seria dni, gdy ilość kalorii spokojnie dorównywała tym ze wspomnianego badania. Czemu zatem wszyscy masowo nie mamy insulinooporności? Na szczęście nasz organizm również szybko, jak pogarsza wrażliwość na insulinę, poprawia ją, gdy wracamy na „właściwe tory”. W ciągu kilku tygodni możemy znacząco poprawić nasze wyniki [7]. 

Czy to oznacza, że każda osoba z otyłością ma insulinooporność? Nie! Ale udowodniono, że jest w grupie poważnie zagrożonej tym stanem oraz cukrzycą typu 2 i zespołem metabolicznym. 

Jeszcze nie wiesz, jak zinterpretować naszą dobrą wiadomość? Badania wykazały, że osoby z nadwagą i otyłością, oporne na insulinę mogą schudnąć tak samo, jak osoby, których wrażliwość na insulinę jest prawidłowa [2].

Skąd zatem wzięło się pokutujące przez lata przekonanie, że to insulinooporność jest przyczyną nadwagi i otyłości? Insulinooporność często towarzyszy złym nawykom żywieniowym, a osoby cierpiące na nią, ze względu na objawy takie jak zmęczenie i senność ograniczają aktywność fizyczną, To może powodować przyrost masy ciała i wrażenie, że to właśnie insulinooporność jest tego bezpośrednim powodem. W istocie jest na odwrót, co więcej niektórzy eksperci są zdania, że insulinooporność jest rodzajem obrony organizmu przed nadmierną podażą energii [2].

Zbierzmy wobec tego odpowiedzialne za insulinooporność przyczyny.

Wiemy, że na powstanie insulinooporności może wpływać wiele czynników, ale są to przede wszystkim:

• nadmiar dysfunkcyjnej tkanki tłuszczowej (szczególnie niebezpieczna jest wisceralna, czyli brzuszna tkanka tłuszczowa)
• brak aktywności fizycznej
• brak dobrze zbilansowanej diety
• dieta o zbyt dużej zawartości sodu
• starzenie się
• czynniki genetyczne
• stres
• PCOS
• ciąża [8]

Nie chcemy straszyć, ale….

Być może myślisz sobie, że skoro insulinooporność nie została nazwana nawet chorobą i mówi się o niej sporo dopiero od niedawna, to nie ma się specjalnie czym przejmować. Nic bardziej mylnego!

Insulinooporność może towarzyszyć wielu schorzeniom (lub poprzedzać ich wystąpienie): 

• cukrzyca typu 2, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• niewydolność nerek, 
• choroby wątroby, 
• zespół policystycznych jajników (ang. polycystic ovary syndrome, PCOS), 
• choroby tarczycy,
• zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi 
• zespół metaboliczny [9,10]. 

Insulinooporność jest jednym z pierwszych objawów cukrzycy i wiemy, że w ciągu kilku lat od diagnozy u 70% osób z insulinoopornością może dojść do rozwoju cukrzycy, zespołu metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych. Schorzenie to jest również skorelowane z chorobą niedokrwienną serca, która stanowi jedną z głównych przyczyn śmierci w Polsce [11, 12, 13,14].

Warto o tym wiedzieć, wczesne wykrycie i prawidłowe leczenie insulinooporności może pomóc w monitorowaniu postępu tych schorzeń. A co ważniejsze — w ich zapobieganiu!

Warto wspomnieć w tym miejscu szczególnie o PCOS — to najczęściej rozpoznawane zaburzenie hormonalne u młodych kobiet w wieku rozrodczym. Nie znamy dokładnie mechanizmu powstawania zespołu policystycznych jajników, ale często związana z nią otyłość brzuszna zwiększa zagrożenie rozwoju insulinooporności. Więcej o PCOS przeczytasz w naszym artykule. 

Insulinooporność objawy

Początkowo insulinooporność może przebiegać bezobjawowo lub towarzyszyć innym  chorobom. 

Co dzieje się później?

Jeżeli chodzi o insulinooporność objawy mogą być bardzo niespecyficzne

• początkowe objawy insulinooporności są z reguły niespecyficzne i łatwo je przeoczyć, wśród nich są: zmęczenie, senność, napady głodu, chęć na słodycze, infekcje [15],
• z reguły pierwszym objawem specyficznym jest zwiększenie stężenia insuliny (hiperinsulinemia) przy prawidłowych wartościach glukozy [16],
• wśród objawów insulinooporności mogą pojawić się objawy skórne [17], 
• w obrębie skóry głowy może pojawić się łysienie androgenowe, a w okolicach pach, szyi i dłoni rogowacenie ciemne (czyli pogrubiona skóra o brunatnym zabarwieniu),
• objawy insulinooporności związane głównie z PCOS to trądzik i hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet) [18,19].

Diagnostyka i badania insulinooporność

Jesteś w tym miejscu artykułu i nabierasz pewności, że insulinooporność dotyczy również Ciebie? Pamiętaj – od stawiania diagnoz są lekarze. To oni zlecają wykonanie badań, a potem je interpretują. Lekarz stwierdzi (lub nie) insulinooporność bazując między innymi na wskaźnikach obliczanych na podstawie stężenia insuliny i glukozy. Jednak w praktyce każdy z nas może zostać odesłany na inne badania. Dlaczego? Pamiętasz pewnie, jak wspominaliśmy, że insulinooporność nie jest klasyfikowana jako choroba? No właśnie, to powoduje też, że nie ma jasnych kryteriów diagnostycznych. 

Jednak zapewne, jeśli udasz się do gabinetu lekarskiego, podejrzewając u siebie insulinooporność badania, na które otrzymasz skierowanie, będą bazowały na oznaczeniu poziomu glukozy i insuliny we krwi. 

Dla porządku warto wspomnieć, że tzw. złotym standardem w diagnostyce insulinooporności jest tzw. hipoerinsulemiczno – euglikemiczna klamra metaboliczna, ale ze względu na koszty jest to narzędzie, którym posługują się naukowcy, a nie lekarze. 

Badania insulinooporność:

• oznaczenie glukozy i insuliny w surowicy krwi na czczo to podstawowe badanie wykorzystywane w diagnostyce insulinooporności. Na podstawie tych danych oblicza się tzw. wskaźnik HOMA – IR. Za normę fizjologiczną przyjmuje się wartość wskaźnika na poziomie 1. Większość ekspertów jest zgodna, że insulinooporność rozpoznaje się, gdy wskaźnik ten oscyluje około 2. [20]
• W niektórych przypadkach lekarz może uznać, że sam wynik glukozy i insuliny na czczo nie daje pełnej wiedzy o stanie zdrowie pacjenta i zaleci wykonanie testu obciążenia glukozą (OGTT). Co to za badanie? Możesz znać je pod nazwą krzywa glukozowa i krzywa insulinowa. Ważna informacja: musisz zarezerwować na nie więcej czasu. Badanie polega w oznaczeniu poziomu glukozy i insuliny w surowicy krwi na czczo, następnie po 1 godzinie i 2 godzinach po wypiciu roztworu z 75 g czystej glukozy (tzw. obciążenie glukozą). Ważne: w czasie kilku godzin, kiedy trwa badanie, musisz siedzieć na miejscu, nie spacerować, tylko spokojnie czekać na kolejne pomiary. 

Jak przygotować się do badań? Dzień przed badaniem możesz jeść normalnie (nie ograniczaj jedzenia ani nie przejadaj się), wieczorem i rano przed badaniem nie wykonuj ciężkiego treningu i zadbaj o to, aby się wyspać. Przyjdź na badanie na czczo (możesz wypić wodę).

Z tymi badaniami spotkasz się często w gabinetach, jednak musimy zaznaczyć, że autorzy wspomnianych już polskich wytycznych uważają wykonywanie OGTT za „nieuzasadnione merytorycznie”. Podobnie krytycznie odnoszą się do zasadności oznaczania wskaźnika HOMA – IR [2].

Nie zdziw się zatem, jeśli podejście lekarzy, do których trafisz, będzie różne. Po prostu ustal indywidualne rekomendacje dla siebie z doświadczonym lekarzem, do którego masz zaufanie. 

Podwyższona insulina

Poziom insuliny jest ważny do obliczenia wskaźnika HOMA — IR oraz w ujęciu krzywej glukozowej i insulinowej. Część lekarzy uznaje, że wrażliwość tkanek na insulinę można zbadać, oznaczając jedynie poziom insuliny. Jak już wiesz, przyjmuje się, że poziom insuliny w badaniu na czczo powinien być jednocyfrowy. Każdy wynik powyżej 10 mU/ml warto skonsultować z lekarzem. Wysoka insulina na czczo może wskazywać właśnie na insulinooporność. 

Leczenie insulinooporności

Insulinooporność nie jest chorobą, ale ponieważ jej konsekwencje mogą być groźne dla zdrowia, zasadne są pytania o  leczenie  insulinooporności. Kolejna dobra wiadomość — tak, cofnięcie insulinooporności jest, jak najbardziej możliwe,

Najważniejsze w leczeniu są: 

• redukcja nadmiaru masy ciała
• odpowiedni sposób żywienia, 
• regularna aktywność fizyczna

Więcej o tym, jakie zmiany w stylu życia pomogą pozbyć się insulinooporności, piszemy w artykule o diecie, treningu i suplementacji w IO.

Insulinooporność jaki lekarz?

Jeśli podejrzewasz u siebie insulinooporność, możesz zgłosić obawy np. w gabinecie lekarza rodzinnego lub w trakcie wizyty u endokrynologa. Jednak najlepszą osobą, żeby prawidłowo zdiagnozować insulinooporność będzie lekarz diabetolog. 

Gdy już masz diagnozę i wiesz, że czas na dietetyczne zmiany zespół dietetyków klinicznych w Centrum Respo wesprze Cię swoją wiedzą i doświadczeniem.

Insulinooporność leki

Podstawą w przypadku diagnozy insulinooporności jest zmiana stylu życia, w szczególności odpowiednia modyfikacja diety. Popularność wrzucanej do wyszukiwarki frazy „insulinooporność leki bez recepty” pokazuje, że wiele osób wolałoby obrać inną drogę w nadziei, że jest łatwiejsza.

W insulinooporności leki (m.in. metformina) mogą mieć swoje zastosowanie, ale decyduje o tym tylko i wyłącznie lekarz i z nim skonsultuj tę sprawę.

Piśmiennictwo: