Niedobór witaminy B12. Przyczyny i objawy

Kluczowe wnioski

• Objawy niedoboru witaminy B12 mogą być odczuwalne zarówno somatycznie, jak i psychicznie.
• Na niedobory narażone są przede wszystkim osoby na diecie wegetariańskiej i wegańskiej.

Niedobór witaminy B12

Często słyszy się o suplementacji, o zbilansowanej diecie i dbaniu o odpowiednie spożycie witamin oraz składników mineralnych. 

W końcu niedobory są m.in. efektem nieprawidłowo prowadzonej diety. W ich profilaktyce i uzupełnianiu w pierwszej kolejności należy się więc skupić na wprowadzeniu zmian w codziennym jadłospisie. 

Dlaczego należy to robić i czy niedobór jednego składnika odżywczego może przewrócić nasze życie do góry nogami? Aby lepiej zrozumieć powagę problemu, weźmy na tapet jeden przykład.

Wyobraź sobie, że codziennie czujesz senność, apatię i brak energii a Twoje nogi i ręce są zimne i odczuwasz w nich dziwne mrowienie. Owszem, przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka, ale są to również objawy niedoboru witaminy B12 (inaczej: kobalaminy).

A więc niedoboru, który nie tylko wywołuje uciążliwe symptomy, ale może prowadzić do naprawdę poważnych konsekwencji zdrowotnych. 

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Przyczyn niedoboru witaminy B12 jest wiele. Wśród nich wymienić należy oczywiście wspomniane błędy żywieniowe wynikające z niewiedzy lub restrykcyjnie prowadzonych diet.

Witamina B12 występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego: mięsie, rybach, podrobach, jajach oraz produktach mlecznych.

Diety wegańskie i diety wegetariańskie z bardzo ograniczoną podażą produktów zwierzęcych będą więc prowadziły do niedoborów tej ważnej witaminy, bo po prostu nie dostarczamy jej wówczas z dietą (lub dostarczamy jej za mało). 

Jednak nie tylko źle zbilansowana dieta prowadzi do niedoboru witaminy B12 i związanych z nim objawów.

Pamiętaj, że wchłanianie witaminy B12 następuje w końcowej części jelita krętego, a do przebiegu tego procesu potrzebny jest niezbędny czynnik (tzw. czynnik wewnętrzny), który wytwarzany jest w komórkach okładzinowych żołądka.

Obok źle zbilansowanej diety, przyczyną niedoboru witaminy B12 może być więc jej zaburzone wchłanianie.

Może się ono pojawiać np. przy zapaleniu śluzówki żołądka, chorobach zapalnych jelit, przy autoimmunologicznej chorobie Addisona-Briemera, a także po resekcji części żołądka lub jelita albo chirurgicznym wytworzeniu „ominięcia” części jelita – np. po operacji bariatrycznej.

Co więcej, ryzyko wystąpienia niedoborów witaminy B12 wzrasta w trakcie stosowania niektórych leków, np. leków na refluks (inhibitory pompy protonowej), środków antykoncepcyjnych czy metoforminy. 

Niedobór na tle wchłaniania witaminy B12 oznacza często, że bez względu na to, ile produktów zjesz, większość tej witaminy i tak nie zostanie wchłonięta.

Tu, na szczęście, z pomocą przychodzą nie tylko zwykłe, doustne suplementy diety, ale także inne formy podania witaminy B12.

Przykładowo osobom po operacjach bariatrycznych często zaleca się witaminę B12 w formie… sprayu donosowego. Z kolei „ostateczną” broń w walce z niedoborami stanowi regularne podawanie witaminy B12 domięśniowo lub podskórnie. 

Objawy niedoboru witaminy B12

To, że objawy niedoboru witaminy B12 mogą być naprawdę uciążliwe, już wiesz.

Niestety zmęczenie i bladość to nie wszystko, a niedobór kobalaminy objawia się nie tylko fizycznie, ale także psychicznie. Zacznijmy jednak od tego, jakie fizyczne symptomy powinny zwrócić naszą uwagę.

Fizyczne objawy niedoboru witaminy B12:

• Wśród  objawów niedoboru witaminy B12, wyróżnić trzeba zaburzenia na tle układu krwiotwórczego, a konkretnie niedokrwistość (innymi słowy: anemię). Ta z kolei powoduje dużą ospałość, senność, bladość cery i śluzówki, szybką męczliwość czy przyspieszone bicie serca. Typowym objawem niedoboru witaminy B12 jest tzw. niedokrwistość megaloblastyczna (czasem zwana też makrocytarną), w której synteza DNA w krwince czerwonej zostaje zaburzona, a efektem jest zbyt duża objętość takiej krwinki. W autoimmunologicznej chorobie Addisona-Briemera mówimy o występowaniu tzw. niedokrwistości złośliwej, która jest odmianą niedokrwistości megaloblastycznej. W tym wypadku mamy jednak na myśli konkretny rodzaj anemii spowodowany niedoborem czynnika wewnętrznego potrzebnego, by witamina B12 wchłaniała się prawidłowo. 
• Objawy niedoboru witaminy B12 to także symptomy neurologiczne – parestezje (czyli mrowienie, drętwienie, kłucie w kończynach), nadmierne napięcie mięśni, nieprawidłowy chód, a nawet… zaburzenia erekcji czy nietrzymanie moczu. Poważne niedobory witaminy B12 mogą bowiem powodować degenerację niektórych obszarów rdzenia kręgowego.
• Na konferencji, podejmującej problem związku niedoboru witamin z nawracającymi migrenami stwierdzono również, że winowajcą może być właśnie niedobór witaminy B12. Wydaje się, że powodem częstych bólów jest fakt, iż niski poziom witaminy zwiększa poziom homocysteiny, co znacząco zaburza działanie komórek nerwowych (o homocysteinie więcej dowiesz się za chwilę).
• Do innych, „fizycznych” objawów niedoboru witaminy B12 zaliczyć możemy także: zaburzenia miesiączkowania, częstsze infekcje, podwyższoną temperaturę, nudności, zaburzenia trawienia czy brak apetytu.

Niedobór witaminy B12 może także powodować objawy psychiczne.

Jakie?

Objawy psychiczne niedoboru witaminy B12:

• drażliwość,
• zaniki pamięci,
• mania,
• psychoza,
• demencja,
• delirium,
• zwiększone ryzyko choroby Alzheimera, schizofrenii i depresji.

Co więcej, witamina B12 konieczna jest w organizmie do prawidłowego metabolizmu związku znanego jako homocysteina, powstającego w wyniku przemian jednego z aminokwasów (metioniny).

Jednym z objawów niedoboru witaminy B12 jest podwyższony poziom homocysteiny we krwi (bez witaminy B12 nie może ona zostać „zneutralizowana”), a to prowadzi z kolei do podwyższenia ryzyka niektórych chorób i przypadłości.

W grupie schorzeń, których ryzyko wzrasta przy podwyższonym poziomie homocysteiny we krwi, wymienić należy:

• depresję,
• schizofrenię,
• chorobę Alzheimera,
• zakrzepicę naczyń żylnych,
• udary mózgu,
• chorobę wieńcową,
• miażdżycę,
• niedrożność żył siatkówki (i pogorszenie widzenia),
• częste utraty ciąży na wczesnym etapie,
• niską masę urodzeniową dzieci matek z hiperhomocysteinemią.

Jak widzisz, niedobór witaminy B12 prowadzi do „efektu domina”, w którym niedostateczna podaż lub słabe wchłanianie jednej witaminy podwyższa poziom toksycznego związku (w tym przypadku – homocysteiny), a to sprawia, że ryzyko wielu schorzeń wzrasta.

Na objawy niedoboru witaminy B12 można spojrzeć jeszcze z jednej perspektywy. Z perspektywy diagnostyki laboratoryjnej, czyli tego, co mówi nam nasza krew.

Witamina B12 i objawy niedoboru w badaniach laboratoryjnych:

• podwyższona średnia objętość krwinki czerwonej (MCV),
• obniżony poziom hemoglobiny (Hb),
• obniżony poziom witaminy B12,
• obniżony poziom holotranskobalaminy nazywanej czasem “aktywną” witaminą B12 (jest to marker wczesnego niedoboru witaminy B12),
• podwyższony poziom homocysteiny,
• podwyższony poziom kwasu metylomalonowego (MMA) we krwi (lub moczu).

Objawy niedoboru witaminy B12 a kwas foliowy

Co ważne, objawy podobne do niedoboru witaminy B12 daje także niedobór kwasu foliowego (również prowadzi on do anemii megaloblastycznej i hiperhomocysteinemii). Zawsze warto więc szukać przyczyny naszych problemów głębiej i zwracać uwagę na różne możliwości.

Co więcej pułapką mogą być w tym przypadku przyjmowane często (zwłaszcza przez kobiety w wieku rozrodczym) suplementy tzw. syntetycznego kwasu foliowego. Ich stosowanie może bowiem maskować niedobór witaminy B12.

Syntetyczny kwas foliowy poprawia wyniki morfologii, często wydaje nam się więc, że problemu nie ma. Tymczasem niedobór witaminy B12 istnieje, nie jest jednak wykrywany przy rutynowej morfologii.

Rozwiązaniem jest stosowanie suplementów tzw. „aktywnego” kwasu foliowego (5-MTHF), które nie maskują niedoboru witaminy B12. Przy ich zażywaniu niedobór B12 w morfologii krwi wciąż jest wykrywalny, dzięki temu nasza reakcja może być szybsza. 

Kiedy widoczne są objawy niedoboru witaminy B12?

Na koniec należy jeszcze powiedzieć, że objawy niedoboru witaminy B12 nie ujawniają się od razu, a rozwinięcie pełnoobjawowego niedoboru może zająć nawet 5-10 lat.

Wszystko dlatego, że kobalamina w dużej ilości magazynowana jest w wątrobie. Przejście na dietę wegańską zmusi nas więc do korzystania z zapasów i nie spowoduje natychmiastowego pojawienia się objawów.

Mimo wszystko suplementację witaminy B12 należy rozpocząć od razu, gdy pojawia się sytuacja mogąca prowadzić do niedoboru (np. zmiana diety na roślinną, operacja bariatryczna).

W jakich produktach jest witamina B12?

Wiemy już, jakie są możliwe objawy niedoboru witaminy B12.

Jak im zaradzić?

Zastrzyki to ostateczność, będąca idealnym rozwiązaniem dla osób z obniżonym poziomem wchłanialności.

Osoby zdrowe, stosujące różnorodną, zbilansowaną dietę (bez eliminacji produktów zwierzęcych) doskonale poradzą sobie bez suplementacji.

Witamina B12 występuje w bowiem w produktach pochodzenia zwierzęcego. Oznacza to, iż znajdziemy ją w mięsie, rybach, ale także mleku, jajach i serach. Jej uzupełnienie nie powinno być więc problematyczne.

Najbogatsze źródło witaminy B12?

Wątroba wieprzowa zawiera aż 25 µg witaminy B12 / 100 g (czyli 10-krotność zalecanego spożycia). Wątroba nie jest jednak zdrowym elementem jadłospisu (poza witaminami kumuluje też toksyny).

Witaminę B12 warto więc dostarczać z codziennych źródeł.

Możemy do nich zaliczyć m.in.:

• sery żółte,
• jajka,
• wołowinę,
• indyka,
• łososia,
• makrelę,
• sardynki,
• tuńczyka.

Na rynku znajdziemy także produkty wzbogacane w witaminę B12, które mogą wzbogacić dietę wegan (np. niektóre napoje roślinne). 

Dla uzmysłowienia sobie rzędu wielkości warto wspomnieć, że każdego dnia powinniśmy spożyć minimum 2,4 µg witaminy B12. Dlatego u osób jedzących choćby niewielkie ilości produktów odzwierzęcych w ciągu dnia, witamina B12 nie powinna być problemem.

Przykładowy zestaw, który dostarcza 2,4 µg kobalaminy to np. jedno jajko i 30 g łososia, a więc naprawdę niewiele. 

Naturalnie, jeśli świadomie eliminujemy tego rodzaju produkty ze swojej diety, powinniśmy zrekompensować ten deficyt przy pomocy suplementacji.

Wskazania do suplementacji tej witaminy stanowić będą m.in.: wspomniana już dieta roślinna (zwłaszcza weganizm), ale także stany chorobowe układu pokarmowego, resekcje żołądka/jelita czy operacje bariatryczne.

Przykładowo osoby po operacji bariatrycznej powinny stosować 350–1000 µg witaminy B12 dziennie doustnie, ew. w formie donosowej. Przy nieskutecznej suplementacji doustnej/donosowej należy zastosować zastrzyki podskórne lub domięśniowe.

Konkretną dawkę i formę suplementacji zawsze należy jednak uzgodnić z lekarzem.

Podsumowanie

Potrzebujesz wsparcia w ułożeniu swojej diety tak, aby zapobiegała różnego rodzaju niedoborom witamin i minerałów? Sprawdź, jak pomóc może Ci w tym nasza dieta online.

Piśmiennictwo: