Zaparcia u dzieci – przyczyny, objawy i sposoby

Kluczowe wnioski

• Zaparcia u dzieci mogą być czynnościowe (pierwotne) i niezwiązane z chorobami oraz organiczne (wtórne) wynikające z chorób lub przyjmowania leków.
• W przypadku przewlekłych zaparć u dziecka należy skonsultować się z lekarzem. Wskazaniem są też objawy takie jak m.in. gorączka i krew w stolcu.
• Domowe sposoby na zaparcia u maluchów to m.in. dieta bardziej bogata w błonnik pokarmowy. Rekomendowane mogą być także masaże. Z tekstu dowiesz się, jak je wykonywać.

Czym są zaparcia u dzieci?

Istnieją dwa główne rodzaje zaparć u dzieci i dzielimy je ze względu na przyczynę [1]:

• Zaparcia czynnościowe u dzieci (pierwotne) – nie są związane z chorobami. Wywołują je m.in. czynniki psychologiczne lub nieprawidłowa dieta. Do tej grupy zaliczamy 90-95% przypadków zaparć.
• Zaparcia organiczne u dzieci (wtórne) – są objawem chorób, ale mogą pojawić się też, kiedy dziecko bierze leki. Są związane m.in. z chorobami układu pokarmowego, zaburzeniami hormonalnymi i wadami anatomicznymi.

Zaparcia czynnościowe występują najczęściej, dlatego skupimy się na nich. Trudno dokładnie ustalić liczbę dzieci, które zmagają się z tym wyzwaniem.

Według literatury naukowej dotykają one około 10-15% najmłodszych. Co więcej, nawet 25% wizyt u gastroenterologów dziecięcych dotyczy właśnie zatwardzenia u dzieci [1,2].

Do zaparć czynnościowych zaliczamy również zaparcia nawykowe. Ten specjalny rodzaj zaparcia pojawia się, gdy dziecko przez dłuższy czas świadomie wstrzymuje wypróżnianie. Może to być wywołane np. przez ból związany z zatwardzeniem.

Chociaż zaparcia nawykowe u dzieci mogą wzbudzać w rodzicach strach, to nie są związane z chorobą.

Czy wiesz, jaka jest jedna z najważniejszych przyczyn zaparcia u małych dzieci?

To nieprawidłowa dieta, w której przede wszystkim brakuje błonnika… ale jest nadmiar produktów przetworzonych.

👧👦 Jeżeli podejrzewasz, że żywienie ma związek z zatwardzeniem u Twojego dziecka – pomożemy Wam! Sprawdź naszą ofertę dla dzieci.

Zaparcia u niemowląt

Zaparcia u niemowląt najczęściej pojawiają się, kiedy zaczynasz rozszerzać dietę malucha. Wtedy związane są ze zmianami w żywieniu. Zdarza się jednak, że wywołane są przez inne czynniki.

Mogą wystąpić ze względu na wstrzymywanie wypróżnienia, a czasem są objawem alergii na białka mleka krowiego [4].

W przypadku niemowląt zaparcie możesz pomylić z dyschezją niemowlęcą. Co oznacza to trudne słowo? Możemy je wyjaśnić jako zespół objawów, które wynikają z niedojrzałości układu pokarmowego i występują podczas wypróżniania.

Maluch kręci się, krzyczy i płacze bezpośrednio przed zrobieniem kupki? To może być właśnie sygnał świadczący o dyschezji niemowlęcej.

Na szczęście nie jest to żadne poważne zaburzenie. Małe dziecko uczy się koordynować pracę mięśni brzucha i miednicy, więc jedynym lekarstwem jest czas. Objawy dyschezji mogą pojawić się u dzieci do 9 miesiąca życia [5].

Co ciekawe, zaparcia u niemowląt karmionych piersią obserwuje się rzadko. Jest to związane ze składem pokarmu kobiecego, a w szczególności zawartością oligosacharydów mleka kobiecego.

Są to wyjątkowe cukry, które wpływają pozytywnie m.in. na perystaltykę jelit i mikrobiotę jelitową [6].

Podczas rozszerzania diety zmienia się zarówno częstotliwość wypróżnień, jak i konsystencja stolca. Jeżeli Twoje dziecko wypróżnia się rzadziej i nie towarzyszy temu ból lub inne niepokojące objawy – wszystko mieści się w granicach normy.

Kiedy z zatwardzeniem u dziecka zgłosić się do lekarza?

W jakich przypadkach zatwardzenie u dziecka warto skonsultować z lekarzem?

Jeżeli Twoje dziecko nie wypróżnia się przez kilka dni, zachowaj spokój. W organizmie Twojej pociechy prawdopodobnie nie dzieje się nic złego.

Pamiętaj, że zatwardzenie u dziecka zazwyczaj nie jest związane z chorobą.

Wskazaniem do konsultacji lekarskiej są przede wszystkim przewlekłe zaparcia u dziecka, które nie ustępują z czasem. Do lekarza należy iść również, jeżeli zatwardzeniu towarzyszą inne objawy, takie jak:

• gorączka, 
• krew w stolcu,
• pogorszenie apetytu,
• gorsze samopoczucie,
• zaburzenia wzrastania.

Wizyta u lekarza wskazana jest również, jeżeli dziecko ma mniej niż 1 miesiąc. W takim wypadku lekarz wykona szersze badania diagnostyczne.

Zaparcia u noworodka zdarzają się rzadziej i mogą wynikać z choroby lub wady anatomicznej. W tym przypadku ważną informacją jest czas oddania smółki, czyli pierwszego stolca dziecka.

Zdrowe noworodki pierwszy raz wypróżniają się w ciągu 24 godzin.

Jakie są przyczyny zaparć u dzieci?

Co powoduje zaparcia u dzieci? Wspomnieliśmy już o złej diecie i chorobach. Możliwości jest więcej, dlatego omówimy teraz najczęstsze przyczyny zaparć.

Zaparcia u dziecka i ich przyczyny [2,3]:

• zbyt mała podaż płynów,
• predyspozycje genetyczne,
• zmiany mikrobioty jelitowej,
• zbyt mała aktywność fizyczna,
• zbyt mała ilość błonnika w diecie,
• czynniki psychologiczne (np. wstrzymywanie wypróżnienia).

Zaparcia czynnościowe wyróżniają się tym, że ciężko ustalić, co je wywołuje. Wyniki badań najczęściej są prawidłowe, dlatego lekarze nie potrafią dokładnie wskazać przyczyny [1].

Odróżnia je to od zaparć o charakterze wtórnym, które możemy powiązać z chorobą np. nowotworem, celiakią, czy niedoczynnością tarczycy.

Zaparcia mogą być objawem alergii pokarmowej, dlatego, jeśli chcesz ustalić przyczynę, musisz dokładnie obserwować swoje dziecko.

Kiedy zaparcia pojawiły się pierwszy raz?

Czy możesz powiązać je z jakimś produktem?

Takie informacje będą ważne dla pediatry lub dietetyka.

Najczęstsze objawy zatwardzenia u dziecka

Po czym poznać, że dziecko ma problem z zaparciami? Żeby mówić o zaparciach, musimy zaobserwować kilka objawów. Zmniejszona częstotliwość wypróżnień jest tylko jednym z nich. Jakie są pozostałe?

Żeby przybliżyć Ci to zagadnienie, wykorzystamy kryteria rzymskie IV. Jest to zbiór zasad, które pomagają rozpoznać różne zaburzenia przewodu pokarmowego [7].

Na potrzeby artykułu uprościliśmy wszystkie punkty i usunęliśmy te rzeczy, których nie sprawdzisz samodzielnie w domu. 

Zaparcia u małych dzieci – objawy:

U dzieci do 4 lat przez minimum 1 miesiąc muszą występować przynajmniej 2 z podanych objawów.

1. 2 lub mniej wypróżnień na tydzień.
2. Bolesne wypróżnienia lub zbite stolce.

Dodatkowo u dziecka, które potrafi kontrolować czynności fizjologiczne:

3. Co najmniej 1 na tydzień epizod brudzenia bielizny kałem u dziecka.
4. Stolce o dużej średnicy, które zatykają muszlę klozetową.

Zaparcia u dzieci – objawy:

U dzieci powyżej 4 lat minimum 1 raz w tygodniu przez co najmniej 1 miesiąc muszą występować przynajmniej 2 z podanych objawów (przy braku dodatkowych objawów, które pozwalają rozpoznać IBS – czyli zespół jelita drażliwego).

1. 2 lub mniej wypróżnień na tydzień.
2. Co najmniej 1 epizod nietrzymania kału na tydzień.
3. Przyjmowanie przez dziecko pozycji sprzyjającej wstrzymywaniu wypróżnienia lub świadome powstrzymywanie wypróżnienia.
4. Bolesne wypróżnienia lub zbite stolce.
5. Stolce o dużej średnicy, które zatykają muszlę klozetową.
6. Obserwowanych objawów nie można przypisać innemu zaburzeniu.

Co na zaparcia u dzieci? Rekomendowane naturalne sposoby

Co zrobić w przypadku problemów z wypróżnianiem? Czy domowe sposoby na zaparcia u dzieci działają?

Na samym początku przyjrzyjcie się diecie. Zmiany w sposobie żywienia możesz wprowadzić, kiedy tylko zauważysz pierwsze sygnały świadczące o zaparciach. Nie musisz czekać przez miesiąc, aby ocenić problem według podanych kryteriów. Działaj, ale pamiętaj o obserwacji.

W przypadku zaparć musisz wprowadzić do diety dziecka więcej produktów bogatych w błonnik pokarmowy.

Są to m.in.:

• ryż brązowy,
• płatki owsiane,
• suszone owoce,
• nasiona i orzechy,
• mąki pełnoziarniste,
• makaron pełnoziarnisty,
• pieczywo pełnoziarniste,
• świeże warzywa i owoce.

Rozumiemy, że Twoja pociecha może nie przepadać za takimi produktami. Dlatego dobrym sposobem na zatwardzenie będzie nawet mieszanie kilku rodzajów mąk np. do naleśników, które robisz na śniadanie dla dzieci. Pozwoli to zwiększyć ilość błonnika w potrawie. 

Na co jeszcze zwrócić uwagę? 👇

Najlepsze naturalne sposoby na zaparcia u dzieci, które możesz wprowadzić poza dietą, to masaże brzucha i nauka prawidłowego korzystania z toalety [8].

Prosty masaż brzucha zrobisz nawet bez specjalnej wiedzy. Wystarczy położyć dłoń na brzuchu dziecka i wykonywać koliste ruchy zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Natomiast w przypadku korzystania z toalety albo nocnika najważniejsze jest, żeby zapewnić dziecku komfortowe i intymne warunki.

Wypróżnianie nie może wiązać się ze stresem! Dziecko powinno też przyjąć odpowiednią pozycję, która ułatwi ten proces.

Najszybszym sposobem na zatwardzenie u dziecka są leki. Pamiętaj jednak, że przed podaniem leków należy skonsultować się z lekarzem. Szczególnie jeśli zaparcia utrzymują się od dłuższego czasu.

Co na zaparcia u niemowląt?

Przyjrzyjmy się jeszcze młodszym dzieciom. Przyczyny zaparcia u małych dzieci są podobne jak u starszych. Dlatego podstawowe rozwiązanie to zwiększenie ilości błonnika w diecie.

Jak już wspominaliśmy, zaparcia u niemowląt mogą pojawić się w momencie rozszerzania diety. Mimo to dotykają również maluchów karmionych mlekiem modyfikowanym.

U maluchów karmionych mlekiem modyfikowanym pomóc może zmiana preparatu. Istnieją specjalne mieszanki, które przeznaczone są dla niemowląt z zaparciami.

Dodatkowo musisz zwracać uwagę na sposób przygotowania mleka.

Czasami problem pojawia się przez nieprawidłowe przygotowywanie mieszanki mlecznej. Zawsze stosuj się do instrukcji lub zaleceń lekarza i dietetyka.

Produkty najczęściej powodujące zaparcia u dzieci

Przejdźmy do kwestii związanych z żywieniem i sprawdźmy, jakie są produkty powodujące zaparcia u dzieci. Listę niezalecanych artykułów spożywczych zebraliśmy w tabeli. 

Zazwyczaj nie musisz całkowicie eliminować ich z diety, ale warto ograniczyć ich ilość i wprowadzić zdrowsze zamienniki.

Jeżeli np. na śniadanie była kasza manna (bo Twoja pociecha ją uwielbia), to dodaj do niej świeże owoce i trochę zmielonych nasion. Postaraj się też, żeby postaraj się, żeby kolacja dla dzieci miała więcej błonnika.

Grupy produktów	Produkty niezalecane
Pieczywo	świeże, jasne, pszenne bułki, pieczywo cukiernicze, rogaliki
Mąka	mąka „biała” np. pszenna, kukurydziana, ziemniaczana
Kasze, makarony	kasze drobne (manna, krakowska, kukurydziana, jęczmienna, perłowa), ryż biały, makaron z mąki pszennej
Mięso	tłuste mięsa , smażone na oleju, margarynach twardych, tłuste wędliny (baleron, boczek, pasztety, tłuste kiełbasy)
Jajka	smażone
Ryby	smażone
Przyprawy	duże ilości ostrych przypraw
Mleko, nabiał	tłuste sery (żółte, pleśniowe itp.), tłusta śmietana (18%)
Owoce	wysokosłodzone dżemy, konfitury
Warzywa	warzywa smażone (frytki), wzdymające (groch, fasola, bób, kapusta, cebula, kalafior), gotowana marchew
Cukier, miód, przekąski	galaretki, czekolada, kakao, torty, kremy, lody, kisiele, ciastka, cukier (biały, brązowy, owocowy, gronowy, słodowy)
Napoje	napoje czekoladowe, bardzo słodkie napoje, wody gazowane

Jadłospis na zaparcia u dzieci

Co podawać dzieciom w przypadku zaparć? Kluczem jest dieta.

Dieta na zaparcia u dzieci powinna zawierać dużo błonnika. Z tego względu do jadłospisu dziecka musisz wprowadzić produkty, które są jego źródłem. Są to m.in.:

• owoce,
• warzywa,
• płatki owsiane,
• mąki pełnoziarniste,
• kasze gruboziarniste,
• ryże i makarony pełnoziarniste.

Poniżej przygotowaliśmy dla Ciebie tabelę, w której znajdziesz produkty zalecane w przypadku zaparć u najmłodszych.

Grupy produktów	Produkty zalecane
Pieczywo	razowe, żytnie, pełnoziarniste, graham, chrupkie, z dodatkiem otrąb, pumpernikiel
Mąka	pełnoziarnista, krupczatka, żytnia, razowa
Kasze, makarony	Kasze gruboziarniste (gryczana, jaglana, jęczmienna, pęczak) ryż brązowy, otręby, płatki naturalne, makarony pełnoziarniste
Mięso	chude mięsa (gotowane, duszone lub smażone bez tłuszczu) np. wołowina, cielęcina, królik, gęś, kaczka, indyk, kurczak
Jajka	gotowane w wodzie lub na parze
Ryby	gotowane, duszone, pieczone
Przyprawy	wszystkie ziołowe przyprawy np.: koperek, kminek, sól, ziele angielskie, liść laurowy, majeranek, cynamon
Mleko, nabiał	mleko (0-2,5% tłuszczu), kefiry i jogurty naturalne, maślanka
Owoce	wszystkie owoce, szczególnie zawierające drobne pestki np.:agrest, winogrona, kiwi, poziomki, truskawki, świeże czarne jagody, owoce suszone, niskosłodzone dżemy (100% owoców)
Warzywa	wszystkie warzywa, surowe lub gotowane np. brokuły, buraki,pomidor, papryka, szpinak, sałata, gotowana, pietruszka, dynia, surowa marchew
Cukier, miód, przekąski	pestki słonecznika, dyni, siemię lniane (kisiel lub mielone), orzechy laskowe, pistacjowe, migdały, miód (w ograniczonych ilościach, po 12. miesiącu), ksylitol
Napoje	woda, kompoty, soki 100% (jabłkowy, winogronowy, gruszkowy), napary z suszonych owoców, rooibos

Co jeszcze pomaga na zaparcia u dzieci? W diecie ważne jest również odpowiednie spożycie płynów. Twoje dziecko musi odpowiednio dużo pić! Zapotrzebowanie na wodę sprawdzisz przy pomocy naszego kalkulatora BMI dla dzieci.

Możesz połączyć to z naturalnymi, domowymi sposobami na zatwardzenie u dziecka, takimi jak podawanie wody z miodem. Pamiętaj jednak, że miód należy podawać w ograniczonych ilościach i dopiero po ukończeniu 12 miesiąca życia.

Problem zaparć pojawił się na początku rozszerzania diety niemowlaka? W takiej sytuacji upewnij się, czy porcje posiłków nie są za duże.

Zwróć również uwagę na ilość mleka, którą dziecko wypija. Czy nie jest zbyt mała? Nowe pokarmy wprowadzaj w małych ilościach (kilka łyżeczek), ponieważ układ pokarmowy musi mieć czas, żeby przyzwyczaić się do nowych produktów.

W artykule przedstawiliśmy ogólne wskazówki. Widzisz, że objawy nasilają się po spożyciu niektórych produktów? A może nie potrafisz przygotować jadłospisu na zaparcia u dzieci, który zgadza się z zaleceniami?

Polecamy Ci skontaktować się z dietetykiem, który dokładnie przeanalizuje sposób żywienia i oceni stan Twojego dziecka. Sprawdź naszą ofertę dla dzieci i zobacz, jak możemy Ci pomóc.

Piśmiennictwo: