Refluks dieta — co należy jeść?

Refluks co to takiego?

Jeśli czytasz ten artykuł, prawdopodobnie doskwiera Ci refluks, a przynajmniej — wiesz, jakie są jego objawy. Jednak o ile większość osób wie, jakie są objawy refluksu, nie każdy zdaje sobie sprawę, czym dokładnie jest „refluks żołądka”, jaka jest jego przyczyna i jak sobie z nim poradzić. 

Co to jest refluks? Refluks żołądkowo-przełykowy to przypadłość, w której dochodzi do zarzucania treści żołądkowej do przełyku z powodu niewydolności dolnego zwieracza przełyku. Przełyk to długi przewód prowadzący z gardła do żołądka  zakończony zwieraczem. Jeśli zwieracz nie domyka się, to nie spełnia swojej podstawowej funkcji, jaką jest blokowanie treści żołądkowej przed powrotem do przełyku [1-3]. Choroba refluksowa może dotyczyć także innych części przewodu pokarmowego, ale zawsze będzie oznaczać to samo: cofanie się treści pokarmowej. Zasadniczo wyróżniamy: refluks gardłowo-krtaniowy (gdy treść pokarmowa cofa się aż do gardła, a czasem też jamy ustnej), refluks żołądkowo-przełykowy (gdy treść pokarmowa cofa się z żołądka do przełyku) i refluks żółciowy/jelitowo-żołądkowy (gdy treść pokarmowa cofa się z jelita cienkiego do żołądka). Warto jednak pamiętać, że w potocznym języku “refluks” oznacza zwykle najpopularniejszy refluks żołądkowo-przełykowy (GERD — gastroesophageal reflux disease). 

Dlaczego cofanie się treści pokarmowej jest tak niepożądanym zjawiskiem? Pamiętaj, że kolejne części przewodu pokarmowego nie bez powodu oddzielone są od siebie zwieraczami – różnią się one od siebie:

• funkcją,
• pH (np. żołądek to bardzo kwaśne pH, podczas gdy w dwunastnicy mamy pH lekko zasadowe),
• obecnością i rodzajem enzymów trawiennych.

Jak więc widzisz, cofanie się treści pokarmowej nie jest obojętne dla naszego organizmu — i może prowadzić, między innymi, do silnego podrażnienia przez enzymy trawienne, które nie powinny się znaleźć w danej części przewodu pokarmowego.

Refluks przyczyny

Jakie są przyczyny refluksu? Jak już wiesz, choroba refluksowa przełyku polega na występowaniu zaburzeń w funkcjonowaniu dolnego zwieracza przełyku. Co powoduje takie nieprawidłowości? I jakie są inne wywołujące refluks przyczyny?

Do przyczyn refluksu zaliczamy:

• zaburzenia opróżniania żołądka
• zaburzenia funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku
• ciążę

Do wystąpienia refluksu mogą się ponadto przyczyniać:

• cukrzyca,
• twardzina układowa,
• przepuklina rozworu przełykowego,
• niektóre leki — m.in. morfina, estrogeny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny (leki stosowane w psychiatrii), beta-mimetyki (leki stosowane w leczeniu astmy) czy antagoniści wapnia (leki stosowane w kardiologii),
• nieprawidłowa dieta,
• palenie papierosów,
• stres,
• siedzący tryb życia,
• otyłość,
• intensywny wysiłek fizyczny [2,3].

Refluks objawy

Jakie są charakteryzujące refluks objawy? W skrócie: bardzo różne. Od lekkich, powodujących dyskomfort i zgagę (te zapewne znasz z doświadczenia) po silne, uniemożliwiające normalne funkcjonowanie (występują dużo rzadziej, ale ignorowane są bardzo niebezpieczne).

Najczęstsze objawy refluksu to:

• zgaga – czyli pieczenie w okolicach przełyku i mostka (musisz pamiętać, że zgaga nie zawsze jest tym samym co atak refluksu, jednak zdecydowanie należy do objawów tej choroby),
• odbijanie,
• nudności lub wymioty/ulewania,
• kwaśny smak w ustach,
• trudności w połykaniu,
• ślinotok,
• chrypka i kaszel,
• ból w nadbrzuszu [2-4].

Jakie są najgorsze objawy refluksu? Poza wymienionymi wyżej objawami znacznie pogarszającymi komfort życia, mamy też niewidoczne gołym okiem, bardziej niebezpieczne skutki refluksu. Mowa tu m.in. o zwężeniu przełyku, zaburzeniach połykania, nadżerkach, a nawet krwawieniu z przełyku. Nie można też zapominać, że nieleczone, charakteryzujące refluks żołądka objawy mogą prowadzić do takich powikłań jak przełyk Barretta (czyli przemiana prawidłowych komórek wyściełających przełyk w nieprawidłowe komórki nabłonka walcowatego), a także rak gruczołowy przełyku [3].

Refluks krtaniowo-gardłowy to odmiana refluksu, w której treść żołądkowa cofa się aż do gardła i krtani. Charakteryzujące refluks krtaniowo-gardłowy objawy to podrażnienie błony śluzowej, chrypka, ból ucha, duszności, a także niedrożność i wodniste wycieki z nosa. Refluks krtaniowo-gardłowy może ponadto zwiększać ryzyko zapalenia ucha środkowego, gardła, a także zatok obocznych nosa [5].

Refluks leczenie 

Wiele osób może doświadczać objawów charakterystycznych dla refluksu nawet mimo braku występowania choroby refluksowej. To dlatego diagnostyka refluksu bywa trudna, a objawy są długo ignorowane, zanim zdecydujemy się na łagodzące refluks leczenie.

Sama diagnostyka refluksu polega na wykonaniu badania endoskopowego z równoczesnym pobraniem próbek do biopsji błony śluzowej przełyku. Do innych metod diagnostycznych zaliczamy RTG przełyku, pH-metrię przełyku (która pozwala na ocenę pH wewnątrz przełyku) oraz manometrię przełyku (która służy do pomiaru ciśnienia w obrębie dolnego zwieracza przełyku) [3].  

Leczenie refluksu opiera się na farmakoterapii, zmianie stylu życia, a w niektórych przypadkach — dodatkowo na leczeniu operacyjnym. Leki na refluks działają poprzez hamowanie wydzielania soku żołądkowego — a najpopularniejszą grupą tego rodzaju leków są obecnie tzw. inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol, pantoprazol). Inne tabletki na refluks to tzw. leki zobojętniające działające poprzez podwyższanie pH treści żołądkowej, co prowadzi do zmniejszenia nasilenia objawów. Do innych leków stosowanych w chorobie refluksowej należą leki osłaniające błonę śluzową przełyku (np. kwas alginowy) oraz leki prokinetyczne regulujące perystaltykę przełyku i żołądka (np. metaklopramid) [3].

Jak wyleczyć refluks domowymi sposobami? Do technik pomocnych przy leczeniu choroby refluksowej przełyku należą: zmiana diety, redukcja nadmiernej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, rzucenie palenia, a także spanie z delikatnie uniesioną głową i szyją (tzn. nie całkowicie „na płasko”) [2,3]. 

Dieta przy refluksie, czyli czego nie jeść przy refluksie

Jak powinna wyglądać dieta na refluks? I jakie czynności dnia codziennego będą nasilać objawy? Możesz sobie wyobrazić, że żołądek jest miękkim naczyniem, w którym znajduje się płyn i kawałki jedzenia. Jeśli jego górny otwór nie zamyka się do końca, treść jedzenia będzie się wylewać — zwłaszcza jeśli go odwrócisz, przepełnisz, przechylisz lub ściśniesz. Zatem sytuacje, w których refluks może się nasilić, to m.in.:

• Pozycja leżąca – u niektórych osób refluks nasila się podczas snu przez to, że długo pozostają w pozycji leżącej. W takim wypadku warto spać w pozycji półsiedzącej, podkładając pod plecy i głowę kilka poduszek.
• Pochylanie się – odwracamy wtedy nasz przewód pokarmowy do góry nogami i treść żołądka może wylać się do przełyku. Może być to kłopotliwe np. dla osób ćwiczących jogę, w której niektóre pozycje są właśnie odwrócone.
• Podczas parcia – kiedy przemy, nasza przepona wędruje w dół, kładąc nacisk na leżące pod nią narządy, w tym także żołądek. Ściśnięcie żołądka może doprowadzić do wylania się treści do przełyku, nawet jeśli nie zjedliśmy wiele.
• Aktywność fizyczna – łączy w sobie opisane wyżej przyczyny, więc wszelkie ćwiczenia wykonywane w pozycji leżącej, wymagające intensywnego skakania, odwracania się do góry nogami, schylania czy praca na dużych ciężarach mogą wywołać objawy. Tutaj warto przede wszystkim dopasować aktywność fizyczną do siebie i swoich możliwości. Nie rezygnuj z aktywności w obawie przed refluksem! W dłuższej perspektywie aktywność może wręcz przyczynić się do zmniejszenia objawów.
• Duże objętościowo i tłuste posiłki – duża objętość posiłków zwiększa wrażliwość na wszystkie opisane wyżej sytuacje, a dodatkowo tłuste potrawy długo zalegają w żołądku, co dodatkowo zwiększa ryzyko cofania się treści pokarmowej. Dieta przy refluksie powinna być więc raczej niskotłuszczowa, dobrze jest również jeść mniej (ale częściej) [1].
• Otyłość – nadmiar tkanki tłuszczowej nasila nacisk na żołądek, co zwiększa zarówno ryzyko występowania samego refluksu, jak i pojedynczego epizodu bólowego. Jeśli więc jesteś w grupie osób zagrożonych refluksem (np. masz w rodzinie osoby chorujące na tę przypadłość), kontroluj masę ciała w ramach profilaktyki refluksu [3].
• Palenie tytoniu – zmniejsza ciśnienie dolnego zwieracza przełyku oraz upośledza perystaltykę przełyku. Dodatkowo w trakcie kaszlu, częstego u osób palących, występuje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej i pojawia się nacisk na żołądek [6].

Jak powinna wyglądać łagodząca refluks dieta? Czego nie jeść przy refluksie?

Jeśli zmagasz się z refluksem, to pewnie często trafiasz na porady, co można, a czego nie można jeść i pić. Ale wiesz też, że to kwestia bardzo indywidualna.

Stworzono ogólne wytyczne, ale mają być one raczej wskazówką, które produkty sprawdzić w pierwszej kolejności. Nie oznacza to jednak, że każdy powinien wszystkie te produkty wykluczyć. Pamiętaj, że dieta refluksowa nie skazuje Cię na eliminację wszystkich produktów, które znajdziesz na liście. Jeśli nie nasilają u Ciebie objawów, spokojnie mogą znaleźć się w Twojej diecie. 

Niemniej zwróć uwagę na najczęściej pogarszające objawy refluksu produkty:

• kawa i mocna herbata (zazwyczaj lepiej tolerowana jest kawa z mlekiem) – rozluźniają dolny zwieracz przełyku poprzez obniżanie ciśnienia w jego obrębie, kofeina pobudza też wydzielanie soku żołądkowego,
• soki z owoców cytrusowych i pomidorów — mogą podrażniać błonę śluzową przełyku,
• czekolada, wyroby czekoladowe — rozluźniają dolny zwieracz przełyku poprzez obniżanie ciśnienia w jego obrębie, opóźniają opróżnianie żołądka,
• tłuszcze i tłuste potrawy (lepiej tolerowane są tłuszcze dodane na zimno niż do smażenia) – opóźniają opróżnianie żołądka,
• ostre i kwaśne przyprawy — podrażniają błonę śluzową przełyku,
• rośliny cebulowe (np. cebula, czosnek, por, szczypiorek) – wywołują tzw. spontaniczne, przejściowe relaksacje dolnego zwieracza przełyku,
• napoje gazowane (w tym także woda gazowana) – zwiększają objętość treści żołądkowej,
• alkohol — podrażnia błonę śluzową przełyku, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, rozluźnia dolny zwieracz przełyku,
• mocne wywary z kości i mięsa lub grzybów — pobudzają wydzielanie soku żołądkowego 
• mięta — rozluźnia dolny zwieracz przełyku poprzez obniżanie ciśnienia w jego obrębie,
• karczochy, szparagi — wywołują tzw. spontaniczne, przejściowe relaksacje dolnego zwieracza przełyku [1-3, 6-8].

Przy zaostrzeniu choroby refluksowej warto też ograniczyć produkty bogate w błonnik, czyli np. pieczywo pełnoziarniste, kasze gruboziarniste (gryczana, bulgur, pęczak), makaron pełnoziarnisty, surowe warzywa i owoce. Te produkty są jednak ogólnie zdrowe i kiedy tylko zaostrzenie minie, warto stopniowo wprowadzać je z powrotem do diety. 

Co jeść przy refluksie? Szklanka mleka lub wody bogatej w wapń może zmniejszyć objawy refluksu, dlatego też warto łączyć mleko z kawą, herbatą czy owocami (np. w deserach na bazie jogurtu). A jakie owoce przy refluksie nie będą Ci szkodzić? Większość osób dobrze toleruje banany, maliny, truskawki, arbuza, morele, brzoskwinie, jagody, winogrona, a także pieczone jabłka [2,3].

I na koniec: co pić przy refluksie? Poza wspomnianymi już mlekiem i wodą niegazowaną — najlepiej średniozmineralizowaną, do dozwolonych napojów należą także wywary ziołowe (poza miętą), herbaty z dozwolonych owoców (np. herbata malinowa), kawa zbożowa, słaba kawa i herbata, a także rozcieńczone soki owocowe (poza sokami z cytrusów i pomidorów). 

Dieta refluksowa przepisy

Przy chorobie refluksowej warto wprowadzić parę zmian w stylu życia i higienie jedzenia. Są to małe modyfikacje, które mogą przynieść ogromne korzyści w dłuższej perspektywie:

1. Staraj się jeść posiłki regularnie. Ze względu na gorszą tolerancję większych objętości, warto zaplanować więcej mniejszych objętościowo posiłków (np. 4-6) w ciągu dnia.
2. Wybieraj wody średniozmineralizowane z wyższą zawartością wapnia. Jeśli wybierasz wodę wysokozmineralizowaną, przelej ją do otwartego dzbanka i poczekaj, aż gaz się ulotni.
3. Unikaj dań bardzo gorących, aby nie podrażniać przełyku. Upewnij się, że jedzenie lub picie ma odpowiednią temperaturę, zanim je spożyjesz.
4. Spożywaj małe kawałki jedzenia. Żucie wzmaga wydzielanie soków żołądkowych, które mają kwaśny odczyn, dlatego żucie gumy także nie jest wskazane (zwłaszcza żucie gumy miętowej).
5. Ostatni posiłek spożywaj na 3-4 godziny przed snem, aby uniknąć objawów refluksu w nocy. 
6. Stosuj spełniające zasady sposobu żywienia znanego potocznie jako dieta refluksowa przepisy. Kilka przykładów znajdziesz poniżej.

Tygodniowy jadłospis przy refluksie wcale nie musi być trudny do skomponowania. Dieta przy refluksie jadłospis — nasze propozycje przykładowych przepisów:

• Ratatouille z dorszem jest delikatną potrawą na bazie chudej ryby i dozwolonych, pieczonych warzyw. Danie to zawiera co prawda dodatek czosnku, spokojnie możesz jednak zrezygnować z tej przyprawy (jeżeli oczywiście nasila ona u Ciebie objawy).
• Zupa krem z białych warzyw i ziemniaków z mini klopsikami z indyka — ta zupa krem i ratatouille z dorszem to łagodzące refluks przepisy na obiad. Krem z białych warzyw z powyższego przepisu zawiera mnóstwo dozwolonych przy refluksie warzyw, delikatne przyprawy i lekkostrawne mięso z indyka (danie to możesz oczywiście wykonać bez użycia cebuli i czosnku).
• Pieczone warzywa z sosem jogurtowo koperkowym są perfekcyjnym pomysłem na zdrową przekąskę przy refluksie. Danie to składa się z samych dozwolonych przy refluksie warzyw i przypraw, zawiera także dodatek jogurtu naturalnego o właściwościach łagodzących nasilenie objawów tego schorzenia. 
• Truskawkowa owsianka na zimno to dobry pomysł na deser dla osoby zmagającej się z refluksem. Danie to zawiera dozwolone przy refluksie truskawki, a jako bazę warto zastosować tu napój migdałowy wzbogacany w wapń lub po prostu standardowe mleko krowie o działaniu łagodzącym objawy refluksu.

Piśmiennictwo: