Czym jest żywność ekologiczna?

Kluczowe wnioski

• Zdrowa żywność nie musi być ekologiczna. Bardziej istotne znaczenie ma stopień przetworzenia konkretnych produktów.
• Po analizie ponad 200 badań, naukowcy z Uniwersytetu Stanforda nie wykazali istotnych różnic pomiędzy produktami eko, a konwencjonalnymi, m.in. w zakresie pozostałości środków ochrony roślin, obecności różnego rodzaju bakterii chorobotwórczych, a także zawartości witamin i minerałów.

Żywność ekologiczna – co ją wyróżnia?

Żywność ekologiczna to według Komisji Europejskiej żywność, w której co najmniej 95% składników pochodzenia rolniczego jest produktem rolnictwa ekologicznego [1].

Podstawowe założenia produkcji ekologicznej to: bazowanie na cyklach wykorzystujących wewnętrzne zasoby naturalne, ograniczenie stosowania środków z zewnątrz oraz ścisłe ograniczenie stosowania środków pochodzących z syntezy chemicznej [2]. 

Warunki ekologicznego rolnictwa to:

• stosowanie wyłącznie nawozów naturalnych (np. kompostu),
• stosowanie wyłącznie naturalnych pestycydów (czyli takich, które występują w naturze, a nie są wyłącznie wytwarzane przez człowieka),
• względny zakaz stosowania antybiotyków (dozwolone jest to wyłącznie w przypadku bardzo poważnej choroby zwierząt),
• zakaz wykorzystywania roślin i zwierząt zmodyfikowanych genetycznie,
• zakaz stosowania hormonów przyspieszających wzrost roślin,
• zakaz stosowania promieniowania jonizującego [2].

Rolnictwo ekologiczne a ekstensywne

W przypadku pojęć „rolnictwo ekologiczne” oraz żywność ekologiczna, definicje i znaczenie tych pojęć nie są równoznaczne z rolnictwem ekstensywnym i jego produktami.

Rolnictwo ekstensywne to system opierający się na naturalnej żyzności gleb oraz niskich nakładach pracy i środków kapitałowych na jednostkę gruntu [3].

Według Międzynarodowej Federacji Ruchów na rzecz Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM), podstawowe cztery zasady ekologicznego rolnictwa to:

• Zdrowie. Rolnictwo ekologiczne powinno podtrzymywać i poprawiać zdrowie gleby, roślin, zwierząt, ludzi i całej planety.
• Ekologia. Rolnictwo ekologiczne powinno opierać się na żywych ekosystemach i cyklach ekologicznych, pracować z nimi, naśladować je i pomagać w ich utrzymaniu.
• Uczciwość. Rolnictwo ekologiczne powinno opierać się na relacjach zapewniających sprawiedliwość w odniesieniu do wspólnego środowiska i szans życiowych.
• Troska. Rolnictwo ekologiczne powinno być zarządzane w sposób ostrożny i odpowiedzialny, aby chronić środowisko, zdrowie oraz dobro obecnych i przyszłych pokoleń [4].

Żywność ekologiczna a środowisko 

Rolnictwo ekologiczne nie oznacza działalności pozostającej bez wpływu na środowisko, bo żaden typ rolnictwa nie jest „zgodny z naturą”.

Rolnictwo zawsze jest ingerencją w środowisko przyrodnicze i czynnikiem zaburzającym naturalną równowagę danego ekosystemu. 

Czy da się porównać wady i zalety ekologicznego oraz konwencjonalnego rolnictwa? Jak najbardziej!

Zrobił to m.in. szwedzki raport z 2016 roku, który pod wieloma względami był przełomowy dla powszechnej opinii na temat tego czym jest ekologiczna żywność.

Kwestie przenawożenia gleby oraz kosztów energetycznych wypadają podobnie dla obu typów rolnictwa. Niestety, rolnictwo ekologiczne powoduje większe zakwaszenie gleby, niż konwencjonalne. Pod względem wykorzystania powierzchni ziemi, również rolnictwo ekologiczne wypada gorzej.

Dlaczego?

Rolnictwo ekologiczne jest mniej wydajne (o ok. 20%), co oznacza, że aby uzyskać podobne plony co metodą konwencjonalną, musimy wykorzystać większą powierzchnię gruntu.

Natomiast większa powierzchnia wykorzystywana na rolnictwo, to kolejny cios w bioróżnorodność danego obszaru i kolejny teren, który, aby powrócić do pierwotnego stanu będzie potrzebował co najmniej kilka lat [5,6].

Czy ekologiczna żywność oraz proces jej powstawania opierają się na logicznych i uzasadnionych naukowo zasadach, pozwalających chronić dobro naszej planety? Niestety, nie do końca.

Przykładowo podział pestycydów na naturalne i sztuczne nie ma sensu w kontekście ochrony przyrody.

Dlaczego?

Ponieważ „naturalność” pestycydu (czyli jego obecność w przyrodzie bez ingerencji człowieka) wcale nie gwarantuje jego bezpieczeństwa. To nie rodzaj substancji i jej pochodzenie jest ważne, a jej budowa chemiczna, aplikowana dawka i czas rozpadu.

Ekologiczna żywność dopuszcza stosowanie naturalnych pestycydów, które również mogą być szkodliwe dla środowiska.

Przykład?

Jeden z bardziej szkodliwych pestycydów, siarczan miedzi, jest dopuszczony do użytku w rolnictwie ekologicznym, tylko dlatego, że występuje w naturze.

Inne przykłady szkodliwych dla środowiska pestycydów dozwolonych w rolnictwie ekologicznym to: spinosad, azadirachtyna i pyretryny. Rolnictwo „organiczne” zezwala również na stosowanie szkodliwych praktyk, takich jak wypalanie chwastów [5-7].

Czy żywność ekologiczna to zdrowa żywność?

Typowe sklepy ze zdrową żywnością oraz tematyczne działy w hipermarketach są wypełnione przede wszystkim produktami ekologicznymi, „bio” oraz „organicznymi”. Stąd wzięło się przekonanie, że zdrowa żywność musi być ekologiczna. W rzeczywistości to dwa zupełnie różne pojęcia.

Zdrowe produkty cechuje jak najmniejszy stopień przetworzenia, czyli np.:

• wieże owoce i warzywa (w tym strączki),
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• orzechy i nasiona,
• świeże mięso, ryby i jaja,
• niektóre produkty mleczne.

Gdy mijasz sklepowe półki oznaczone jako zdrowa żywność, przykłady produktów leżące na półkach nie wyglądają na zgodne z jej definicją.

Widzisz na nich sporo batoników BIO, chipsy i chrupki bez GMO oraz ciasteczka z ekologicznym cukrem trzcinowym. Widząc tę zawartość sklepowych półek, też zaczynasz się zastanawiać, co to jest zdrowa żywność?

W końcu te same produkty, z bardzo podobnym składem i niemal identycznymi wartościami odżywczymi znajdziesz na innych regałach w sklepie, za niższą cenę. Jak widać, wartość odżywcza tych produktów i ich wpływ na zdrowie człowieka schodzą na drugi plan.

Wiele osób zdrowe odżywianie utożsamia z takimi produktami. Łatwo jest wpaść w pułapkę myślową, że wszystko oznaczone „bio” i „eko” będzie korzystnie wpływać na nasze zdrowie.

Tymczasem zamiana białego cukru na cukier trzcinowy bio nie daje absolutnie żadnych korzyści zdrowotnych.

Niezależnie od nazwy, cukier pozostaje nadal cukrem. Będzie miał tę samą kaloryczność, ten sam wpływ na gospodarkę węglowodanową, masę ciała i ryzyko chorób cywilizacyjnych. 

Żywność eko? Uważaj na haczyki

Produkty „bio” mogą mieć również te same składniki, co konwencjonalne produkty, jednak opisane w różny sposób.

Zapewne mając nieograniczony budżet chętniej sięgniesz po ekologiczny sok pomarańczowy z dodatkiem witaminy C, niż po sok pomarańczowy mający w składzie E300.

Tymczasem… oba te produkty mogą mieć ten sam skład! Nasza naturalna witamina C może być opisana jako kwas askorbinowy, lub właśnie konserwant E300. 

Żywność ekologiczna a witaminy i składniki mineralne

Czy żywność ekologiczna ma wyższą zawartość witamin i składników mineralnych?

Wyniki badań są sprzeczne, a dodatkowo wiele z nich zostało wykonanych na zlecenie producentów ekologicznej żywności.

Wykazane w badaniach różnice między np. zawartością witaminy C w ekologicznym i konwencjonalnym jabłku są znikome w ujęciu całkowitego zapotrzebowania na tą witaminę.

Takie różnice są bez znaczenia, ponieważ aby spełnić zapotrzebowanie na daną witaminę lub składnik mineralny, nie jemy wyłącznie jednego produktu przez cały dzień (np. kilograma jabłek), a sięgamy po wiele źródeł (np. paprykę, brokuły, szpinak, jabłko, pomarańczę, natkę pietruszki).

Analogicznie wyższa zawartość kwasu omega-3 alfa-linolenowego (ALA) w mleku pochodzącym od krów z hodowli ekologicznej nie będzie miała znaczącego wpływu na nasze zdrowie, ponieważ poziom ten jest i tak ekstremalnie niski. Głównym źródłem ALA w diecie pozostają tłuszcze roślinne (oleje, orzechy, pestki) i tłuste ryby [8,9].

Badania dotyczące produktów ekologicznych

Czy produkty ekologiczne sprawiają, że możemy dłużej cieszyć się dobrym zdrowiem?

Naukowcy z Uniwersytety Stanforda przeanalizowali ponad 200 publikacji dotyczących bezpieczeństwa, wartości odżywczych i skutków zdrowotnych spożywania żywności ekologicznej.

Analiza wykazała, że nie ma istotnych różnic między produktami ekologicznymi i konwencjonalnymi w zakresie: pozostałości środków ochrony roślin w żywności, obecności bakterii chorobotwórczych, zawartości wapnia, potasu, witaminy C. Smak badanych produktów również nie był zależny od typu uprawy [8].

Przegląd badań z 2012 roku wykazał brak istotnych różnic w biomarkerach związanych ze zdrowiem lub stanem odżywienia między grupą kontrolną spożywającą konwencjonalne produkty, a uczestnikami spożywającymi produkty ekologiczne.

Podobnych wyników badań jest mnóstwo, jednak warto podkreślić, że osoby kupujące ekologiczne produkty spożywcze mają zazwyczaj wysoki status materialny, większą świadomość żywieniową i lepszy dostęp do opieki zdrowotnej.

Te czynniki sprawiają, że obiektywne porównanie stanu zdrowia osób korzystających z żywności ekologicznej do przeciętnej osoby korzystającej z konwencjonalnych produktów spożywczych jest w zasadzie niemożliwe. Każde tego typu badanie będzie obarczone dużym ryzykiem błędu [9,10].

Wśród publikacji badających produkty ekologiczne, możemy znaleźć wątpliwej jakości badania.

Wyniki badań, mówiące o mniejszym ryzyku nadwagi i otyłości u dorosłych spożywających żywność ekologiczną są świetnym przykładem. Ekologiczna marchew ma tę samą kaloryczność, co marchew uprawiana konwencjonalnie.

To samo dotyczy każdego innego produktu spożywczego. Osoby spożywające ekologiczne produkty rzadziej mają nadmierną masę ciała nie dzięki szczególnym właściwościom jedzonych produktów, ale przez to, że wybór produktów „eko” jest statystycznie powiązany z większą świadomością żywieniową.

Badania jednoznacznie pokazują, że konsumenci ekologicznej żywności częściej sięgają po warzywa, owoce oraz strączki, a także spożywają mniej mięsa od osób wybierających na co dzień żywność konwencjonalną [9,10].

Ekologiczne produkty w diecie nie są wyznacznikiem jej wartości zdrowotnych. Innymi słowy, możesz odżywiać się zdrowo, nie wydając pieniędzy na „bio”, „eko”  i „organiczne” wyroby.

W zamian możesz śmiało sięgać po konwencjonalne produkty o niskim stopniu przetworzenia (warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona, mięso, ryby, jaja, część produktów mlecznych).

Zgodnie z przepisami UE wszystkie produkty dopuszczone do spożycia przez ludzi nie mogą przekraczać norm dla zawartości pestycydów, antybiotyków, hormonów, azotu czy metali ciężkich.

👉 Z naszego bloga dowiesz się również, co to jest żywność przetworzona i wysokoprzetworzona.

Po czym rozpoznać żywność ekologiczną?

Kupując żywność ekologiczną, należy zwrócić uwagę na oznaczenia na opakowaniu produktu.

Europejskim logo produkcji ekologicznej jest znak zielonego liścia oraz zamieszczone obok niego numery identyfikacyjne.

Unijnym oznaczeniem mogą się posługiwać tylko ci przedsiębiorcy, którzy otrzymali odpowiedni certyfikat.

Co to oznacza w praktyce?

Produkty bez logo zielonego liścia, opatrzone napisem „bio”, „eko” lub „organic” mogą nie spełniać wszystkich europejskich wymogów dla wyrobów rolnictwa ekologicznego. Oczywiście, tego typu fałszywe oznaczenia produktów są karalne.

Gdzie kupować żywność ekologiczną?

W ostatnich latach coraz większą popularność zyskuje zdrowa żywność online, sprzedawana za pośrednictwem sklepów internetowych.

Dużym plusem jest większy wybór produktów niż w sklepach stacjonarnych, a także możliwość sprawdzenia składu produktu i jego wartości odżywczych bez wychodzenia z domu. 

Tania, zdrowa żywność ekologiczna bywa dostępna na targowiskach i halach targowych, jednak w tym wypadku warto zachować czujność.

Z pewnością znajdą się tam liczni wiarygodni sprzedawcy, jednak wiele osób przestrzega przed oszustami.

„Niepryskane” jabłka mogą się okazać niepryskane… od tygodnia. Natomiast „ekologiczne” jajka mogą pochodzić z pobliskiego dyskontu, a następnie przekładane do nowych wytłoczek i sprzedawane za wielokrotność pierwotnej ceny. 

Zmień dietę z Respo!

Zdrowa i tania dieta? To możliwe! Korzystając z Respo, możesz mieć pewność, że Twoja dieta będzie zbilansowana i dopasowana do Twoich preferencji smakowych, bez konieczności przepłacania na drogie produkty.

Nasz dietetyk ułoży dla Ciebie jadłospis, który będzie łatwy do przestrzegania, a także przyjemny. Sprawdź i dołącz do tysięcy Podopiecznych, którzy z nami osiągnęli swoje cele!

Piśmiennictwo: