Kortyzol. Działanie, normy i badania

Kluczowe wnioski

• Możliwe objawy wysokiego kortyzolu to m.in.: przyrost masy ciała, pogorszenie odporności i kondycji skóry, zaburzenia psychiczne oraz rozwój osteoporozy.
• Możliwe objawy zbyt niskiego kortyzolu to m.in.: chudnięcie, zmęczenie, brak apetytu, niskie ciśnienie krwi, a także bóle brzucha.

Co to jest kortyzol?

Kortyzol jest produkowany przez korę nadnerczy. Jego wydzielanie zwiększa się w sytuacjach stresowych, dlatego określany jako hormon stresu.

Kortyzol ma szeroki wpływ na organizm. Reguluje poziom glukozy we krwi, wpływa na ciśnienie tętnicze, a nawet na układ odpornościowy. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór może być niebezpieczny dla zdrowia [1].

Schudnij w Respo
pod okiem dietetyka!

Dopasuje Ci idealny plan zgodnie z Metodą Respo, jedyną w Polsce metodą odchudzania ze skutecznością potwierdzoną badaniami naukowymi.

Sprawdź pakiety z dietą

Działanie kortyzolu w organizmie

Kortyzol jest kojarzony z reakcją ,,walcz lub uciekaj”.

Kiedy znajdujemy się w stanie zagrożenia, nadnercza zwiększają produkcję tego hormonu i następuje wzrost poziomu glukozy we krwi. Glukoza staje się ,,paliwem” do ucieczki. Wzrasta też ciśnienie tętnicze krwi, co zwiększa ukrwienie narządów. Można powiedzieć, że kortyzol uzbraja nas do poradzenia sobie w sytuacji stresowej [1,2].

Kortyzol wydzielany jest według rytmu dobowego: maksymalne stężenie osiąga w godzinach porannych, co związane jest z motywacją organizmu do rozpoczęcia dnia, a minimalne około północy – to jeden z elementów przygotowujących organizm do nocnego wypoczynku [3].

Badanie kortyzolu

Jak zbadać poziom kortyzolu?

Najczęściej stosowaną metodą jest pobranie krwi. Jeśli chcemy zbadać kortyzol badanie wymaga spełnienia konkretnych warunków.

Ponieważ to wczesnym rankiem obserwuje się jego najwyższe stężenie, poziom kortyzolu we krwi najlepiej badać jak najszybciej po obudzeniu się, między 6 a 10 rano [4].

Przed pobraniem krwi należy unikać stresu i wysiłku fizycznego, które mogłyby zafałszować wynik. Lekarz zlecający badanie na kortyzol powinien udzielić dokładnej instrukcji na temat przygotowania się do badania. 

Drugim sposobem na badanie kortyzolu jest wykonanie analizy próbek moczu z całego dnia. Wykorzystywane jest do diagnostyki zwiększonego wydzielania hormonu stresu [5].

Badanie kortyzolu z próbek moczu jest rzadziej wykorzystywane niż badanie poziomu kortyzolu z krwi. 

Kto powinien wykonać badanie poziomu kortyzolu?

Każdy, komu takie badanie zaleci lekarz oraz osoby, które zauważyły u siebie objawy jego nadmiaru lub niedoboru.

Pamiętajmy jednak, że nieprawidłowy wynik nie musi świadczyć o chorobie i najlepiej skonsultować go ze specjalistą.

Jaka jest norma kortylozu?

Zakresy referencyjne mogą różnić się w zależności od laboratorium, metody oznaczenia i rodzaju pobranego materiału.

Jeśli chodzi o kortyzol, to norma w surowicy krwi w godzinach porannych to od około 150 do około 650 nmol/L. W przypadku badania w godzinach wieczornych norma kortyzolu jest o połowę niższa, tj. od ok. 75 do ok. 290 nmol/L. Normy kortyzolu w dobowej zbiórce moczu mieszczą się w granicach 55–330 nmol/24 godz. [6]. 

Należy pamiętać, że dobowy rytm wydzielania kortyzolu może być zaburzony w przypadku osób, które prowadzą nocny tryb życia lub pracują na nocne zmiany.

Godzina, w której oznacza się poziom kortyzolu, musi być wtedy dobrana indywidualnie przez lekarza. Zaburzenia wyniku obserwuje się także u pacjentów z depresją [7].

Wysoki kortyzol – jakie objawy?

Najczęstszą przyczyną podwyższonego poziomu kortyzolu jest zespół Cushinga [5].

Zwiększone wydzielanie wynika z obecności guza przysadki lub nadnerczy.

Drugą z głównych przyczyn nadmiaru kortyzolu jest długotrwałe przyjmowanie leków z grupy glikokortykosteroidów, np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów [8]. 

Podwyższony kortyzol może być też objawem:

• depresji,
• anoreksji,
• nowotworu płuc,
• źle wyrównanej metabolicznie cukrzycy,
• każdej ostro przebiegającej choroby [9]. 

Na wynik badania wpływa dodatkowo styl życia. Za wysoki kortyzol odpowiada wzmożony wysiłek fizyczny oraz stres, dlatego w dniu poprzedzającym badanie warto unikać sportu i stresujących sytuacji. 

Za wysoki kortyzol – objawy [5,10,11]:

• odkładanie się tkanki tłuszczowej nad obojczykami, na szyi, twarzy i brzuchu,
• zanik mięśni rąk i nóg, co prowadzi do ich wizualnego wyszczuplenia oraz osłabienia, 
• spadek odporności,
• pogorszenie się kondycji skóry – zaczerwienienie, czerwone rozstępy, trądzik,
• hirsutyzm (pojawienie się nadmiernego owłosienia typu męskiego) i zaburzenia miesiączkowania,
• problemy z erekcją,
• podwyższony poziom glukozy i ciśnienia tętniczego,
• zaburzenia psychiczne,
• wzmożony apetyt,
• rozwój osteoporozy i częstsze złamania.

Wysoki poziom kortyzolu lub wystąpienie opisanych objawów, wymagają konsultacji z lekarzem endokrynologiem. 

Jak obniżyć kortyzol?

Jesteś po badaniach i zastanawiasz się, jak zmniejszyć poziom kortyzolu? Koniecznie skonsultuj się ze specjalistą. Lekarz pomoże Ci znaleźć przyczynę nieprawidłowości i przygotuje plan leczenia. 

Jeśli za podwyższenie kortyzolu odpowiada guz nadnerczy lub przysadki mózgowej, niezbędne może być leczenie chirurgiczne [5].

Jeśli wysoki wynik jest efektem przyjmowania leków, specjalista zmodyfikuje formę farmakoterapii. 

Jeśli natomiast przyczyną jest stres, na obniżenie kortyzolu pozytywnie wpłynie jego zredukowanie. Dobrze powiedzieć, trudniej zrobić?

Na pewno, ale warto nawet małymi krokami podjąć taką próbę. Być może pomocna będzie w tym przypadku konsultacja z psychologiem lub psychoterapeutą i warto z takiej opcji skorzystać!

Pamiętajmy, że obok stresu psychicznego, istnieje jeszcze stres metaboliczny oraz fizyczny. Stresem fizyczny to następstwo m.in. upadków czy złamań. Natomiast stres metaboliczny może wynikać np. ze stosowania zbyt restrykcyjnej diety [12].

Dlatego jeśli szukasz sposobu na to, jak obniżyć kortyzol, przeanalizuj koniecznie też swój sposób odżywiania.

Czy w ostatnim czasie Twoja dieta nie była niskoenergetyczna? Czy nie narzucasz sobie zbyt wielu restrykcji? To konieczne pytania, które pomogą znaleźć receptę na to, jak obniżyć poziom kortyzolu.

W analizie diety i wyłapaniu ewentualnych błędów może pomóc Ci dietetyk. Specjaliści z Centrum Respo wspierają podopiecznych w prawidłowym odżywianiu i podpowiedzą, co jeść, aby obniżyć kortyzol. 

W aptekach dostępne są także suplementy i leki obniżające kortyzol. Ich stosowanie skonsultuj z lekarzem.

Wskazówka: zanim sięgniesz po leki czy zioła na obniżenie kortyzolu, skup się na znalezieniu przyczyny problemu.

Objawy niskiego kortyzolu

Za niedobór kortyzolu zazwyczaj odpowiada choroba Addisona, czyli niedoczynność kory nadnerczy. Za jej rozwój odpowiada niewłaściwa reakcja autoimmunologiczna.

Inne przyczyny niedoboru kortyzolu to m.in. wrodzony przerost nadnerczy, niedoczynność podwzgórza oraz niedoczynność przysadki mózgowej [13].

Zbyt niski kortyzol – objawy [13]:

• chudnięcie,
• zmęczenie i osłabienie,
• brak apetytu,
• obniżone ciśnienie tętnicze i poziom glukozy we krwi,
• zmniejszone stężenie sodu we krwi, a zwiększone stężenie potasu,
• ciemne zabarwienie skóry,
• ból brzucha, nudności i wymioty.

Niedobór kortyzolu może objawiać się w postaci nietypowych zachcianek, np. na produkty bogate w węglowodany (np. chleb i makarony) oraz słone, kwaśne lub ostre potrawy [14,15].

Niedobór kortyzolu u pacjenta poddanego silnemu stresowi może doprowadzić do tzw. przełomu nadnerczowego, który wiąże się z utratą przytomności, zaburzeniami świadomości, spadkiem ciśnienia i tachykardią. Jest to stan zagrażający życiu i wymaga pilnej pomocy medycznej [16].

Diagnozą i leczeniem niedoczynności kory nadnerczy zajmuje się endokrynolog.

Jak podnieść kortyzol?

Jak podwyższyć kortyzol? Tak jak w przypadku nadmiaru hormonu, żeby osiągnąć prawidłowy poziom hormonu, najpierw musimy znać przyczynę zaburzenia. Jeśli jest nią niedoczynność kory nadnerczy, wprowadza się leczenie glikokortykosteroidami [17]. 

Naturalnym sposobem na krótkotrwałe podniesienie poziomu kortyzolu jest wypicie kawy. Zawarta w niej kofeina zwiększa wydzielanie hormonu [18].

Dołącz do 42498
zadowolonych Podopiecznych!

W Respo każda dieta jest inna, bo dopasowujemy ją idealnie do Ciebie. Osiągnij swój cel zdrowo i na swoich zasadach pod okiem dietetyka klinicznego.

Sprawdź pakiety z dietą

Podsumowanie

Jeśli chcesz wiedzieć, jak dieta może wspierać dbanie o prawidłowy poziom hormonów skorzystaj z pomocy dietetyków Respo.

Nasze diety online zawsze dopasowywane sa do indywidualnych potrzeb różnych osób, ich stylu życia oraz ewentualnych chorób. Dlatego zgłoś się do nas nie tylko, aby schudnąć ale po prostu – zmienić swój styl życia i unormować dietę.

Piśmiennictwo: