Dieta GAPS. Na czym polega i kiedy ją stosować?

Kluczowe wnioski

• Dieta GAPS to restrykcyjny sposób odżywienia, który może prowadzić do niedoborów pokarmowych.
• W jadłospisie na diecie GAPS mają dominować mięsa i ryby, buliony mięsne oraz warzywne, jajka, a także produkty fermentowane.
• Nie ma badań potwierdzających, że ten model żywienia może być polecany pacjentom z chorobami takimi jak ADHD, autyzm, czy depresja.

Geneza diety GAPS

Dieta GAPS została stworzona w 2004 roku przez dr Natashę Campbell-McBride, neurolożkę i specjalistkę żywienia człowieka.

Dieta jest efektem jej wieloletniej pracy z pacjentami cierpiącymi na takie zaburzenia jak:

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
• zaburzenia ze spektrum autyzmu,
• schizofrenia,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD),
• choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD),
• depresja [1].

Dr Campbell-McBride podkreśla, że jej doświadczenie związane z chorobami neugologiczno-psychiatrycznymi nie ogranicza się wyłącznie do pracy klinicznej.

Autorka stworzyła model diety GAPS na bazie diety SCD (ang. specific carbohydrate diet – diety specyficznych węglowodanów), testując poszczególne założenia na swoim synu będącym w spektrum autyzmu.

Neurolożka deklaruje, że zastosowanie protokołu GAPS wyleczyło jej dziecko z autyzmu, co w ustach lekarza jest bardzo kontrowersyjnym stwierdzeniem.

Wedle aktualnej wiedzy medycznej zaburzenia ze spektrum autyzmu nie mogą zostać wyleczone, ponieważ nie są chorobą, tylko grupą zaburzeń rozwojowych. Możliwe jest wyłącznie łagodzenie skutków autyzmu, prowadzące do poprawy funkcjonowania oraz jakości życia dotkniętych nim dzieci i dorosłych [2].

Na czym polega dieta GAPS?

Termin „GAPS” ma dwa możliwe znaczenia, przy czym oba zostały stworzone przez dr Campbell-McBride.

Pierwszym rozwinięciem skrótu jest Gut and Psychology Syndrome, co można przetłumaczyć jako zespół jelitowo-psychologiczny.

Wedle tego założenia, działanie jelit ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego, zatem odpowiednie zmiany w diecie mogą łagodzić objawy zaburzeń neurologicznych oraz psychicznych [1].

W zespole GAPS ma dochodzić do zaburzenia równowagi mikrobioty jelit i zwiększenia przepuszczalności błony śluzowej.

„Nieszczelne” jelito staje się dziurawym sitem przepuszczającym do krwi cząstki, które w prawidłowych warunkach nigdy tam nie trafiają: od toksyn bakteryjnych, po potencjalnie alergizujące białka. Taki stan skutkuje zaburzeniem funkcjonowania całego organizmu, w tym układu nerwowego [2].

GAPS możemy rozumieć również jako Gut and Physiology Syndrome, czyli zespół jelitowo-fizjologiczny.

Zdaniem Dr Campbell-McBride niektóre przewlekłe choroby również mają swój początek w jelitach i mogą towarzyszyć zaburzeniom neurologiczno-psychicznym.

Wśród tych chorób badaczka wymienia między innymi:

• choroby autoimmunologiczne,
• schorzenia alergiczne,
• przewlekłe choroby jelit (np. zapalenie żołądka, IBS),
• część zaburzeń endokrynologicznych (np. niedoczynność tarczycy) [1].

Wedle założeń diety GAPS, poprzez odpowiednie zmiany w diecie, ukierunkowaną suplementację, detoksykację i zmianę stylu życia przywrócimy dobrostan układu pokarmowego, wyregulujemy funkcjonowanie układu nerwowego i poprawimy nasz ogólny stan zdrowia.

Wprowadzenie protokołu GAPS u dzieci i dorosłych z ADHD, chorobą afektywną dwubiegunową, depresją czy też będących w spektrum autyzmu ma z założenia poprawiać ich codziennie funkcjonowanie [1].

Jakie są zasady diety GAPS?

Dieta GAPS jest zaliczana do restrykcyjnych modeli żywieniowych, dlatego też nie powinna być prowadzona bez konsultacji z dietetykiem lub lekarzem.

Wprowadzenie założeń diety GAPS na własną rękę stwarza ryzyko rozwoju niedoborów pokarmowych, a także zbyt małej podaży kalorii i rozwoju niedożywienia.

Podstawowe ograniczenia diety GAPS to:

• wykluczenie większości produktów będących źródłami węglowodanów,
• eliminacja cukrów prostych i słodzików,
• rezygnacja ze spożycia produktów wysokoprzetworzonych.

Najważniejsze elementy diety GAPS stanowią:

• dobrej jakości mięsa i ryby,
• buliony mięsne i warzywne,
• jajka,
• fermentowane produkty warzywne i mleczne.

Zgodnie z zasadami GAPS, buliony powinny pojawiać się w diecie jak najczęściej mięso i ryby w posiłkach muszą być zawsze spożywane z dodatkiem warzyw, tłuszcze roślinne można stosować wyłącznie na surowo, a do obróbki termicznej wykorzystuje się wyłącznie tłuszcze zwierzęce i olej kokosowy. 

Produkty dozwolone i zakazane na diecie GAPS

Co można jeść na diecie GAPS?

Model żywieniowy autorstwa dr Campbell-McBride opiera się przede wszystkim produktach odzwierzęcych, niskokalorycznych warzywach oraz orzechach.

Poniżej znajdziesz tabelę produktów zalecanych i zakazanych w diecie GAPS [1].

Produkty zalecane	Produkty zakazane
ekologiczne mięso, ekologiczne ryby niedrapieżne, jajka, warzywa nieskrobiowe, w tym kiszonki, fermentowany nabiał, orzechy i napoje roślinne na ich bazie	pieczywo, kasze, ryż, warzywa skrobiowe (ziemniaki, bataty, dynia), warzywa strączkowe, niefermentowany nabiał, produkty wysokoprzetworzone, cukier, syropy, słodziki, herbata, kawa, alkohol

Etapy diety

Początkowa, wprowadzająca faza diety GAPS składa się aż z sześciu etapów. Twórczyni diety podkreśla, że ważna jest dokładna obserwacja organizmu i jego odpowiedzi na dietę, a także indywidualizacja zaleceń.

Czas trwania poszczególnych etapów diety jest regulowany wyłącznie przez reakcję układu pokarmowego na wprowadzenie nowych produktów.

Jeśli po przejściu do kolejnego etapu pojawią się dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zalecane jest cofnięcie się do poprzedniego etapu diety i pozostanie przy nim przez dłuższy czas. 

Wprowadzenie diety GAPS:

1. Etap pierwszy. Dieta bazuje głównie na bulionach, sokach z kiszonek oraz domowym fermentowanym nabiale.
2. Etap drugi. Do diety z etapu pierwszego można dołączyć gulasze, duszone ryby oraz żółtka jaj (głównie w formie surowej). Stopniowo zwiększane jest spożycie warzyw, soków z kiszonek i fermentowanych przetworów mlecznych.
3. Etap trzeci. Dozwolone jest wprowadzenie całych jajek formie przetworzonej termicznie (np. sadzonych, jajecznicy), a także całych kiszonych warzyw i pierwszego owocu – awokado.
4. Etap czwarty. Do diety może zostać włączone domowe pieczywo z mąki orzechowej, świeżo tłoczona oliwa z oliwek, świeżo tłoczone soki warzywne oraz pieczone mięso z warzywami.
5. Etap piąty. Na tym etapie po raz pierwszy dozwolone jest spożycie surowych warzyw oraz drugiego rodzaju owocu – jabłka.
6. Etap szósty. Dieta może zostać wzbogacona o większe ilości owoców. Jako pierwszy (i jedyny dozwolony) słodzik może zostać wprowadzony miód.

Dopiero po przejściu wszystkich sześciu etapów diety rozpoczyna się właściwa dieta GAPS. Dr Campbell-McBride zaleca realizację pełnej diety GAPS przez 18 do 24 miesięcy.

Po tym czasie można przejść do fazy reintrodukcji, czyli powolnego wprowadzania do diety produktów, które wcześniej zostały z niej wykluczone [1]. 

Zalety i wady diety GAPS

Do zalet diety warto zaliczyć promowanie korzystania z niskoprzetworzonych produktów spożywczych oraz dążenie do ograniczenia cukrów prostych w diecie i całkowitej rezygnacji ze spożycia alkoholu. 

Niestety, sama dieta GAPS ma więcej wad.

Początkowe etapy protokołu są silnie niedoborowe, a także dostarczają bardzo małych ilości kalorii, białka i błonnika pokarmowego.

Spożywając wyłącznie buliony, soki z kiszonek oraz jogurty i kefiry nie jesteśmy w stanie spełnić nawet minimalnego zapotrzebowania na kluczowe składniki mineralne i witaminy.

Eliminacja wszystkich produktów zbożowych i warzyw strączkowych na okres aż dwóch lat stwarza wysokie ryzyko rozwoju niedoborów niektórych witamin z grupy B, szczególnie witaminy B₁.

Warto zaznaczyć, że soki z kiszonek, kiszone warzywa oraz buliony są z reguły bogate w sól kuchenną.

Codzienna dieta oparta na tych produktach może z łatwością doprowadzić do nadmiernego spożycia sodu, które będzie miało szkodliwy wpływ na funkcjonowanie układu krwionośnego i błonę śluzową żołądka. Wysokie spożycie soli zostało w badaniach powiązane z ryzykiem:

• rozwoju nadciśnienia tętniczego,
• niewydolności serca,
• raka żołądka,
• osteoporozy,
• kamicy nerkowej [3].

Ponieważ dieta GAPS bywa polecana jako metoda terapii osób w spektrum autyzmu, należy podkreślić, że jej zastosowanie w tej grupie może czasem przynieść większe szkody niż w populacji ogólnej.

Wybiórczość pokarmowa jest częstym zaburzeniem współwystępującym z autyzmem, przez co tolerancja diety GAPS przez pacjentów może być niska [4].

Może również drastycznie ograniczać różnorodność spożywanych produktów i w efekcie sprzyjać rozwojowi niedoborów witamin, składników mineralnych, a nawet skutkować niedożywieniem. 

Z naszego bloga dowiesz się również, na czym polega modna w otatnich latach dieta SIRT.

Jadłospis na diecie GAPS

Zastanawiasz się, jak może wyglądać jadłospis na diecie GAPS? My też byliśmy ciekawi!

Poniżej znajdziesz kilka propozycji przepisów zgodnych z założeniami właściwej diety GAPS, po przejściu przez sześć wstępnych etapów.

⏩ Śniadania

• Jajecznica na maśle ghee z sałatką z pomidorków koktajlowych, ogórka i papryki z dodatkiem oliwy, czosnku i natki pietruszki.
• Jajko na miękko z awokado, pomidorem i orzeszkami pinii.
• Jabłkowe placuszki z mąki kokosowej smażone na oleju kokosowym, podawane z domowym jogurtem, migdałami i orzechami włoskimi.

⏩ Obiady

• Bulion wołowy + Pieczone udko kaczki + Puree z pietruszki i kalafiora + Kiszona kapusta.
• Bulion drobiowy + „Spaghetti” z cukinii a la bolognese + Kimchi.
• Bulion wieprzowy w formie ramenu z jajkiem na miękko, kapustą i sezamem + Papryka faszerowana wołowym mięsem mielonym + Sos czosnkowy na bazie domowego jogurtu.

⏩ Kolacje

• Zupa krem z brokułów na bazie bulionu drobiowego z pestkami dyni i słonecznika + Pieczone frytki z marchewki + Kimchi.
• „Pizza” na spodzie z kalafiora z sosem pomidorowym, warzywami i kawałkami kurczaka + Sos czosnkowy na bazie domowego jogurtu + Domowy sok z marchewki.
• Sałatka z grillowanym kurczakiem, grillowanym bakłażanem, awokado i pomidorkami w domowym pesto z rukoli (oliwa z oliwek, orzechy nerkowca, czosnek, rukola) + Domowy kefir.

Opinia dietetyka o diecie GAPS

Opinie na temat diety GAPS w środowisku medycznym są zgodne.

Zupełny brak jakościowych badań sprawdzających jej skuteczność sprawia, że ten model żywieniowy nie może być polecany pacjentom.

Nie bez przyczyny w naszym rankingu najlepszych i najgorszych diet, model GAPS zajmuje ostatnie miejsce!

Podsumowanie

Sposób żywienia może mieć wpływ na funkcjonowanie mózgu i pełni istotną rolę w łagodzeniu objawów zaburzeń neurologiczno-psychiatrycznych, jednak sam model diety GAPS pozostaje daleki od zasad zdrowej, zbilansowanej diety i może być szkodliwy.

Diety GAPS nie należy prowadzić na własną rękę, a przed skorzystaniem z tego protokołu należy skonsultować się z dietetykiem klinicznym lub lekarzem prowadzącym.

Piśmiennictwo: