Zaburzenia odżywiania. Przyczyny, objawy i leczenie

Kluczowe wnioski

• Zaburzenia odżywiania to takie jednostki chorobowe jak np.: anoreksja, bulimia oraz zaburzenia z napadami objadania się.
• Leczenie zaburzeń odżywiania może wymagać: psychoterapii, farmakoterapii, wsparcia psychodietetycznego oraz dietetycznego, a także edukacji i wsparcia społecznego.

Problem zaburzeń odżywiania

Zaburzenia odżywiania to poważne problemy zdrowotne, które wpływają zarówno na ciało, jak i psychikę. Dotyczą one nie tylko sposobu odżywiania, ale również sposobu postrzegania własnego ciała i emocji.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaburzenia te stanowią coraz większe wyzwanie społeczne i zdrowotne na całym świecie. Mogą bowiem prowadzić do groźnych konsekwencji zdrowotnych, w tym niedożywienia, chorób metabolicznych, a nawet zgonu [1].

Czym są zaburzenia odżywiania? Definicja

Według klasyfikacji DSM-5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition), zaburzenia odżywiania obejmują różne jednostki chorobowe takie jak anoreksja, bulimia czy zaburzenie kompulsywnego objadania się.

Są one związane z poważnym wpływem na zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne pacjentów.

Zaburzenia odżywiania często wiążą się z nadmiernym kontrolowaniem masy ciała, nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi oraz silnym lękiem przed przybraniem na wadze [2].

Jest ich jednak wiele, wymagają więc różnych podejść w zakresie leczenia.

Jakie są przyczyny zaburzeń odżywiania?

Przyczyny zaburzeń odżywiania są złożone i wieloczynnikowe. Oznacza to tym samym, że nie można ich przypisać jednej konkretnej przyczynie.

Jakie są najważniejsze spośród nich?

• Czynniki genetyczne – badania wskazują, że osoby, których bliscy cierpią na zaburzenia odżywiania, mają zwiększone ryzyko ich wystąpienia.
• Czynniki biologiczne – nieprawidłowości w funkcjonowaniu neuroprzekaźników takich jak przykładowo serotonina.
• Czynniki psychologiczne – perfekcjonizm, niskie poczucie własnej wartości, trudności w radzeniu sobie z emocjami i stres, sprzyjają występowaniu zaburzeń odżywiania.
• Czynniki społeczne – presja otoczenia, promowanie nierealistycznych standardów piękna w mediach społecznościowych oraz otoczeniu [1,2].

Jakie są objawy zaburzeń odżywiania?

Objawy zaburzeń odżywiania różnią się w zależności od rodzaju schorzenia. Istnieją jednak pewne wspólne sygnały ostrzegawcze, których nie należy ignorować.

Warto zwrócić uwagę zwłaszcza na takie symptomy jak:

• ekstremalne ograniczenie jedzenia lub nadmierne objadanie się,
• skrajna koncentracja na masie ciała i wyglądzie,
• wycofanie społeczne, w tym unikanie wspólnych posiłków,
• niskie poczucie własnej wartości związane z wyglądem,
• nagłe zmiany masy ciała (zarówno wzrost, jak i jej spadek),
• problemy zdrowotne, takie jak zaburzenia hormonalne, problemy z trawieniem, osłabienie,
• nawyki kompulsywne, takie jak liczenie kalorii, ważenie się kilka razy dziennie w celu kontroli masy ciała,
• nadmierna kontrola ilości spożywanego jedzenia [1,2].

Rodzaje zaburzeń odżywiania

Amerykańska klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5  wyróżnia kilka rodzajów zaburzeń odżywiania.

⏩ 1. Jadłowstręt psychiczny

Jadłowstręt psychiczny (ang. Anorexia Nervosa – AN) potocznie nazywany anoreksją. Jest zaburzeniem odżywiania charakteryzującym się ograniczeniem spożycia kalorii prowadzącym do znacznego ubytku masy ciała. Choć istnieją rodzaje anoreksji, które nie muszą wiązać się z utratą masy ciała, jak np. anoreksja atypowa.

Anoreksja cechuje się zaburzoną percepcją ciała, przez co pacjenci widzą siebie jako otyłych i to niezależnie od aktualnej masy ciała.

To zaburzenie odżywiania może prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych, włączając w to zaburzenia hormonalne czy zaburzenia kardiologiczne, a nawet śmierci.

Skuteczne leczenie anoreksji obejmuje:

• psychoterapię,
• terapię poznawczo-behawioralną,
• leczenie żywieniowe.

Najlepiej więc, aby pacjent był jednocześnie pod opieką lekarza psychiatry, psychoterapeuty oraz psychodietetyka [2,3,4].

⏩ 2. Żarłoczność psychiczna

Żarłoczność psychiczna (ang. Bulimia Nervosa – BN) potocznie nazywana bulimią, manifestuje się nawracającymi epizodami objadania się, po których następują zachowania kompensacyjne.

Zachowania te obejmują przykładowo:

• wymioty,
• nadmierną aktywność fizyczną (np. wycieńczające treningi aerobowe),
• przeczyszczanie się, czyli przyjmowanie leków przeczyszczających celem wywołania częstszych wypróżnień.

Osoby z bulimią zazwyczaj starają się ukryć swoje zachowania przed innymi, co może prowadzić do izolacji społecznej.

Chorzy najczęściej mają również bardzo niską samoocenę, przy jednoczesnej tendencji do perfekcjonizmu.

Leczenie bulimii obejmuje korzystanie z psychoterapii, farmakoterapii oraz psychodietetyka [2, 5, 6]. 

⏩ 3. Zaburzenia z napadami objadania

Zaburzenia kompulsywnego objadania się (ang. Binge Eating Disorder – BED) charakteryzują się nawracającymi napadami objadania się, ale bez zachowań kompensacyjnych.

Epizody objadania się spowodowane są najczęściej wystąpieniem silnych emocji.

Zaburzenia te są także związane z podwyższonym ryzykiem:

• otyłości,
• cukrzycy,
• chorób serca,
• zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i lęk,
• problemów stomatologicznych,
• refluksu.

Skuteczne leczenie obejmuje psychoterapię oraz farmakoterapię, a także wsparcie dietetyka klinicznego lub psychodietetyka [2,7]. 

⏩ 4. Zespół przeżuwania

Wśród zaburzeń odżywiania wyróżniamy też rzadsze i mniej znane problemy.

Przykładem jest zespół przeżuwania (ang. Rumination Syndrome – RS), który charakteryzuje się powtarzającym się cofaniem się z żołądka do jamy ustnej treści pokarmowej, bez prowokowania wymiotów.

Osoby z tym zaburzeniem mogą wykazywać nawykowe, niekontrolowane ruchy przełykowe, prowadzące do cofania się pokarmu. Następnie jest on ponownie przeżuwany i połknięty lub wypluwany.

Badania sugerują, że zaburzenie to może być związane z zaburzeniami lękowymi oraz depresją. Natomiast konieczne są dalsze badania w celu poznania odpowiednich metod diagnozowania oraz leczenia [1,8].

⏩ 5. Zespół łaknienia spaczonego

Zaburzenie łaknienia spaczonego charakteryzuje się spożywaniem nietypowych substancji pokarmowych. Często występuje u dzieci i osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, ale może również dotyczyć osób dorosłych.

Zespół ten może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia układu pokarmowego czy niedożywienie.

Leczenie wymaga zespołu interdyscyplinarnego. Zalecana jest:

• terapia behawioralna,
• terapia rodzinna,
• wsparcie dietetyka lub psychodietetyka [9]. 

⏩ 6. Zaburzenia z unikaniem/ograniczaniem spożywania pokarmów

Zaburzenia z unikaniem/ograniczeniem spożywania pokarmów (ang. Aoidant/Restrictive Food Intake Disorder, ARFID) charakteryzują się trudnościami z jedzeniem niezwiązanymi z obawami dotyczącymi wagi lub sylwetki.

Zazwyczaj to zaburzenie odżywiania objawia się w okresie niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie. Może również przetrwać do wieku dojrzewania lub pojawić się w tym okresie.

Osoby, które na nie cierpią często unikają spożywania określonych pokarmów ze względu na nieprzyjemny smak, konsystencję czy obawy związane z połykaniem. Chory może wykazywać także brak zainteresowania jedzeniem czy nawet obrzydzenie jego widokiem.

Zdarza się, że jest to wynik wcześniejszych doświadczeń np. po przeżytym duszeniu się, zachłyśnięciu lub wymiotach.

Zaburzenie to może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:

• niedożywienie,
• zahamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci,
• zaburzenia psychiczne.

Jak wygląda leczenie? Często wymaga opieki interdyscyplinarnego zespołu specjalistów, czyli lekarza psychiatry, psychoterapeuty, dietetyka lub psychodietetyka [1,2,10]. 

⏩ 7. Inne specyficzne zaburzenia jedzenia i odżywiania

Inne specyficzne zaburzenia odżywiania (ang. Other Specified Feeding or Eating Disorder, OSFED) obejmują różne formy zaburzeń odżywiania niespełniających pełnych kryteriów dla innych typów zaburzeń odżywiania.

Osoby z nimi mogą doświadczać nawracających napadów objadania się bez zachowań kompensacyjnych, podobnych do tych występujących w przypadku kompulsywnego objadania się.

Inne formy specyficznych zaburzeń odżywiania mogą obejmować ograniczenie spożycia pokarmu do kilku wybranych produktów lub unikanie określonych grup pokarmów ze względów religijnych czy etycznych.

W takiej sytuacji istotne jest dokładne rozpoznanie i indywidualne dopasowanie planu leczenia. Ten ostatni musi uwzględniać specyficzne potrzeby i objawy pacjenta [1,2,11].

⏩ 8. Niespecyficzne zaburzenia żywienia i odżywiania

Niespecyficzne zaburzenia żywienia i odżywiania (ang. Unspecified Feeding and Eating Disorder, UFED) charakteryzują się wykazywaniem przez pacjenta niezdrowych zachowań żywieniowych. Nie niespełniają one jednak kryteriów diagnostycznych dla innych zaburzeń odżywiania.

W tym przypadku osoby chorujące mogą wykazywać różnorodne objawy, takie jak:

• nadmierne ograniczenie spożycia pokarmów,
• zaburzone nawyki żywieniowe,
• niezdrowe relacje z jedzeniem.

Natomiast brak im spełnienia wszystkich kryteriów diagnostycznych właściwych dla innych zaburzeń odżywiania [2,12]. 

Rozpoznanie zaburzeń odżywiania

Proces ten wymaga współpracy pomiędzy grupą specjalistów, czyli lekarzem, psychologiem, a także dietetykiem. Diagnoza opiera się w praktyce na szczegółowym wywiadzie, analizie objawów oraz ocenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego pacjenta.

Diagnoza zaburzeń odżywiania wymaga również kompleksowej oceny przeprowadzanej przez lekarza psychiatrę.

Proces diagnostyczny obejmuje:

• szczegółowy wywiad medyczny,
• analizę nawyków żywieniowych i stosunku pacjenta do jedzenia,
• badania laboratoryjne i ocena stanu zdrowia fizycznego,
• ocenę współistniejących zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy lęki [1,2].

Leczenie zaburzeń odżywiania

Leczenie zaburzeń odżywiania wymaga holistycznego podejścia, które uwzględnia zarówno aspekty psychiczne, jak i fizyczne.

Jakie są dostępne metody leczenia, które mogą zostać zarekomendowane?

1. Psychoterapia:
   • Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) uznawana jest za złoty standard w leczeniu wielu zaburzeń odżywiania.
   • Terapia rodzinna (szczególnie u młodszych pacjentów).
2. Farmakoterapia:
   • W niektórych przypadkach stosuje się leki przeciwdepresyjne lub stabilizujące nastrój.
3. Wsparcie psychodietetyczne i dietetyczne:
   • Wsparcie dietetyka i praca nad zdrowymi nawykami żywieniowymi.
4. Edukacja i wsparcie społeczne:
   • Grupy wsparcia i edukacja na temat zdrowego stylu życia mogą znacząco poprawić skuteczność leczenia [1,2,4,5].

Zaburzenia odżywiania a Respo

W Centrum Respo wiemy, jak złożonym problemem są zaburzenia odżywiania. Właśnie dlatego nie podejmujemy współpracy z osobami z aktywnymi zaburzeniami odżywiania. Są to sytuacje, w przypadku których potrzebna jest opieka zespołu interdyscyplinarnego pracującego stacjonarnie. 

Natomiast oferujemy wsparcie w budowaniu zdrowych nawyków żywieniowych oraz edukację w zakresie odżywiania.

Jak pomagamy?

• Tworzymy plany żywieniowe dostosowane do indywidualnych potrzeb, co pozwala zbudować zdrową relację z jedzeniem.
• Zapewniamy konsultacje psychodietetyczne, które pomagają w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi związanymi z jedzeniem.
• W naszych dietach nie ma miejsca na restrykcje, które mogłyby powodować zaburzenia. Uczymy zrównoważonego podejścia do jedzenia.

W przypadkach wymagających specjalistycznej terapii psychologicznej zawsze kierujemy naszych Podopiecznych do odpowiednich ekspertów, aby pomogli im uzyskać kompleksową pomoc.

Podsumowanie

Jak widać zaburzenia odżywiania to poważne schorzenia, które wymagają profesjonalnej pomocy.

Kluczowe jest wczesne rozpoznanie problemu i podjęcie leczenia. Trzeba pamiętać o tym, aby takich problemów nie ignorować, bowiem wiele z nich ma wiele bardzo poważnych skutków ubocznych.

Piśmiennictwo: